Polonya

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
(Idinirekta mula sa Nowa Wola, Piaseczno County)
Jump to navigation Jump to search
Tungkol ito sa isang bansa. Para sa elemento, pumunta sa Polonyo (elemento).
Republika ng Polonya

Rzeczpospolita Polska
Eskudo ng Polonya
Eskudo
Salawikain: wala[1]
Kinaroroonan ng  Polonya  (kahel) – sa lupalop ng Europa  (kamelyo & puti) – sa Unyong Europeo  (kamelyo)
Kinaroroonan ng  Polonya  (kahel)

– sa lupalop ng Europa  (kamelyo & puti)
– sa Unyong Europeo  (kamelyo)

Kabisera
at pinakamalaking lungsod
Varsovia
Wikang opisyalPolako[2]
PamahalaanRepublikang parlamentaryo
• Pangulo
Andrzej Duda
Mateusz Morawiecki
Pagkabuo
14 Abril 966
11 Nobyembre 1918
Lawak
• Kabuuan
312,685 km2 (120,728 mi kuw)[d] (ika-69)
• Katubigan (%)
3.07
Populasyon
• Pagtataya sa 2019
38,433,600 (2019) [3][4] (ika-34)
• Senso ng 2011
38,501,000
• Kapal
120/km2 (310.8/sq mi) (ika-83)
KDP (PLP)Pagtataya sa 2011
• Kabuuan
$771.658 bilyon[5]
• Bawat kapita
$20,334[5]
KDP (nominal)Pagtataya sa 2011
• Kabuuan
$513.821 bilyon[5]
• Bawat kapita
$13,540[5]
HDI (2011)0.813[6]
napakataas · ika-39
SalapiEsloti (PLN)
Sona ng orasUTC+1 (CET)
• Tag-init (DST)
UTC+2 (CEST)
Kodigong pantelepono48
Internet TLD.pl

Ang Polonya, opisyal na Republika ng Polonya[7] (Polako: Rzeczpospolita Polska) ay isang bansang matatagpuan sa gitnang Europa, sa pagitan ng Alemanya sa kanluran, ang Republikang Tseko at Eslobakya sa timog, Ukranya at Biyelorusya sa silangan, at ng Dagat Baltiko, Litwaniya, at ng Oblast ng Kaliningrado ng Rusya sa hilaga. Ang kabisera at gayundin ang pinakamataong lungsod nito ay ang Varsovia.

Unang itinatag ang Polonya noong 966 sa Kristiyanisasyon nito. Inabot ng Polonya ang rurok nito noong ika-16 dantaon sa pagkatatag ng Malasariling Pamahalaan ng Polonya at Litwaniya hanggang sa paghahati-hati nito sa pagitan ng Kabagindahang Ruso, Austriya-Unggarya at ang Kaharian ng Prusya noong ika-19 dantaon, kung saan tumigil ang pag-iral nito bilang hiwalay na bansa. Muling itinatag ang Polonya noong 11 Nobyembre 1918, pagkatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig, na kilala bilang Ikalawang Republika ng Polonya.

Etimolohiya[baguhin | baguhin ang batayan]

Maaaring nagmula ang pangalang "Polonya" sa mga Polano (Polako: Polanie), isang liping Kanlurang Eslabo. Hindi alam ang etimolohiya nito, ngunit maaaring nagmula ito sa salitang "pole" (parang):[8] nagsisimula ang mga kaparangan sa mga lupaing Polako mula sa dalampasigan ng Dagat Baltiko hanggang sa paanan ng Carpatos sa timog.

Sa ibang mga wika, nagmula naman ang mga eksonimo para sa Polonya mula sa pangalan ng ibang tribo o lipi, ang mga Lekito (Polako: Lechici, Ingles: Lechites).

Maaari ring nagmula ang pangalang "Polonya" sa isang alamat ng mga Hudyo, kung saan naghanap sila ng isang ligtas na lugar kung saan maaari silang manirahan. Narinig nila umano ang salitang Ebreong "po-lin" ("dito kayo magpahinga") mula sa langit, at dito umano nagmula ang pangalan ng bansa.[9]

Politika[baguhin | baguhin ang batayan]

Si Andrzej Duda, ang kasalukuyang Pangulo ng Polonya.

Isang demokrasya ang Polonya, ayon sa saligang batas na inangkin nito noong 1997. Pinamumunuan ito ng isang pangulo bilang pinuno ng estado, ngunit nakatuon ang balangkas ng pamahalaan sa isang punong ministro (Polako: premier) bilang pinuno ng pamahalaan, na nakasentro sa Konseho ng mga Ministro bilang gabinete nito. Binubuo ang Konseho ng mga ministrong ipinili ng Pangulo sa payo ng Punong Ministro, at karaniwa'y nagmumula sa partidong may mayoridad sa tagapagbatas ang mga ministrong bumubuo nito.

Kasalukuyang nanunungkulan bilang Pangulo ng Polonya si Andrzej Duda, na inihalal noong 2015 matapos natalo sa halalan ang nanguna sa kaniya, si Bronisław Komorowski. Nanunungkulan naman bilang Punong Ministro si Mateusz Morawiecki.

May dalawang kapulungan ang Asambleang Pambansa (Zgromadzenie Narodowe), ang tagapagbatas ng Polonya: ang Sejm, na may 460 kinatawan (poseł, literal na "sugo"), at ang Senado, na binubuo ng 100 senador. May mariskal (ispiker) na namumuno sa bawa't kapulungan ng Asamblea. Gayunpaman, hindi nagkakaisa ang dalawang magkahiwalay na kapulungan maliban na sa tatlong pagkakataon: kapag may bagong Pangulo at siya'y manunumpa sa Asamblea, kapag may habla laban sa Pangulo sa Tribunal ng Estado, o kapag nais ihayag ng Asamblea na wala nang kakayahan ang Pangulo na manungkulan sa posisyon. Kasalukuyang nangyari lamang ang unang pagkakataon sa pagtatanghal ng Pambansang Asamblea.

Demograpiya[baguhin | baguhin ang batayan]

Mga pangunahing lungsod
 
Ranggo Voivodeship Pop. Ranggo Voivodeship Pop.
Varsovia
Varsovia
Cracovia
Cracovia 		1 Varsovia Masovian 1,777,972 11 Katowice Silesian 294,510 Łódź
Łódź
Breslavia
Breslavia
2 Cracovia Lesser Poland 771,069 12 Gdynia Pomeranian 246,309
3 Łódź Łódź 685,285 13 Częstochowa Silesian 222,292
4 Breslavia Lower Silesian 640,648 14 Radom Masovian 213,029
5 Poznań Greater Poland 536,438 15 Toruń Kuyavian-Pomeranian 202,074
6 Gdańsk Pomeranian 466,631 16 Sosnowiec Silesian 202,036
7 Szczecin West Pomeranian 402,465 17 Kielce Świętokrzyskie 195,774
8 Bydgoszcz Kuyavian-Pomeranian 350,178 18 Rzeszów Subcarpathian 191,564
9 Lublin Lublin 339,682 19 Gliwice Silesian 179,806
10 Białystok Podlaskie 297,459 20 Zabrze Silesian 173,374

Talababa[baguhin | baguhin ang batayan]

  1. ↑ Tingnan din ang mga di-opisyal na pambansang kasabihan ng Polonya.
  2. ↑ Ginagamit ang Biyeloruso, Kasubyo, Aleman, at Ukranyano sa 5 gmina (Litwano). Gayumpaman, hindi sila itinuturing na mga opisyal na wika sa antas pang-estado.
  3. ↑ Główny Urząd Statystyczny, dane na dzień 30.06.2013
  4. ↑ "GUS – Population as of 30.06.2010". Stat.gov.pl. Kinuha noong 26 Mayo 2011.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 "Poland". Pandaigdigang Pondong Pananalapi. Kinuha noong 20 Abril 2012.
  6. ↑ "Table 1 – Human Development Index and its components" (PDF). Talatuntunan ng Kaunlaran ng Tao 2010 (sa Ingles). Human Development Reports. Kinuha noong 4 Nobyembre 2010.
  7. ↑ "Dalawang Parol ng Pilipinas Iluluklok sa Opisyal na Tahanan ni Pangulo at Gng. Komorowski at sa New Town Square ng Warsaw". Embahada ng Pilipinas Warsaw, Poland. Tinago mula orihinal hanggang 13 Abril 2015. Kinuha noong 20 Pebrero 2015.
  8. ↑ "fr. pal, pele, altd. pal, pael, dn. pael, sw. pale, isl. pall, bre. pal, peul, it. polo, pole, pila, [in:] A dictionary of the Anglo-Saxon languages. Joseph Bosworth. S.275.; planus, plain, flat; from Indo- Germanic pele, flat, to spread, also the root of words like plan, floor, and field. [in:] John Hejduk. Soundings. 1993. p. 399"; "the root pele is the source of the English words "field" and "floor". The root "plak" is the source of the English word "flake" [in:] Loren Edward Meierding. Ace the Verbal on the SAT. 2005. p. 82
  9. ↑ The Museum of the History of Polish Jews: Asking, Exploring, Discovering (Ang Museo ng Kasaysayan ng mga Hudyong Polako: Nagtatanong, Naghahanap, Nagtutuklas)
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Polonya&oldid=1904520"