Arhentina
Republikang Arhentino República Argentina (Kastila)
| |
|---|---|
 Watawat
 Eskudo
| |
Salawikain: En unión y libertad "Sa Pagkakaisa at Kalayaan" | |
.svg) Teritoryong saklaw ng pamahalaan ng Republikang Arhentino (lunting maitim) at lupaing inaangkin (lunting mapusyaw). | |
| Kabisera at pinakamalaking lungsod | Buenos Aires 34°36′S 58°23′W / 34.600°S 58.383°W |
| Wikang opisyal | Kastila (de facto) |
| Pangkat-etniko |
|
| Relihiyon (2019) |
|
| Katawagan | Arhentino |
| Pamahalaan | Republikang pampanguluhang pederal |
• Pangulo | Alberto Fernández |
| Cristina Fernández de Kirchner | |
| Agustín Rossi | |
| Lehislatura | Kongreso |
| Senado | |
| Kamara ng mga Diputado | |
| Kalayaan mula sa Imperyong Kastila | |
| 25 Mayo 1810 | |
| 9 Hulyo 1816 | |
| 1 Mayo 1853 | |
| Lawak | |
• Kabuuan | 2,780,400 km2 (1,073,500 mi kuw) (ika-8) |
• Katubigan (%) | 1.57 |
| Populasyon | |
• Pagtataya sa 2022 | 47,327,407 (ika-31) |
• Senso ng 2010 | 40,117,096 |
• Kapal | 14.4/km2 ([convert: di tugmang yunit]) (ika-214) |
| KDP (PLP) | Pagtataya sa 2022 |
• Kabuuan |  $1.049 trilyon (ika-26) |
• Bawat kapita | $22,891 (ika-56) |
| KDP (nominal) | Pagtataya sa 2022 |
• Kabuuan | $455.172 bilyon (ika-25) |
• Bawat kapita | $9,929 (ika-53) |
| Gini (2020) | 42.9 katamtaman |
| TKP (2019) | 0.845 napakataas · ika-46 |
| Salapi | Piso ng Arhentina ($) (ARS) |
| Sona ng oras | UTC−3 (ART) |
| Ayos ng petsa | dd/mm/yyyy (Karaniwang Panahon) |
| Gilid ng pagmamaneho | kanan kaliwa (tren) |
| Kodigong pantelepono | +54 |
| Internet TLD | .ar |
Ang Arhentina (Kastila: Argentina), opisyal na Republikang Arhentino (Kastila: República Argentina), ay bansang matatagpuan sa ibabang kalahati ng Timog Amerika. Sakop nito ang karamihan ng Timog Kono, at pinapaligiran ng Bolivia at Paraguay sa hilaga, Brasil sa hilagang-silangan, Chile sa kanluran, Uruguay at Karagatang Atlantiko sa silangan, at Pasaheng Drake sa timog. Sumasaklaw ng lawak na 2,780,400 km2 (1,073,500 mi kuw), ito ang ikalawang pinakamalaking bansa sa kontinente at ikawalo sa mundo. Ang Buenos Aires ay ang kabiserang pederal at pinakamalaking lungsod ng bansa.
Inaangkin ng bansa ang Kapuluang Falkland (Falkland Islands) (Kastila: Islas Malvinas) at South Georgia at ang South Sandwich Islands, mga teritoryong sakop ng kapangyarihan ng Britanya. Inaangkin din ng Arhentina ang 969,464 km² (374,312 sq mi) ng Antartika, na tinaguriang Antartikang Arhentino, isang pook na inaari rin ng Chile at ng Nagkakaisang Kaharian.
Ang Arhentina ang may pinakamataas na antas sa Talatuntunan ng Kaunlaran ng Tao (Human Development Index) at per capita ng Kabuuan ng Gawang Katutubo (Gross Domestic Product o GDP) sa kapantayan ng lakas ng pagbili (purchasing power parity) sa Latin Amerika.[1][2] Kasalukuyang kabilang ang bansang ito sa klasipikasyong Bansa ng mga Kumikitang nasa Gitnang-Antas (Upper-Middle Income Country)[3] o bilang isang pangalawang bumabangong pamilihan ayon sa Bangkong Pandaigdigan.[4][5] Ang antas-bilang (nominal) na pang-GDP ng Arhentina ang nagsasabing ang bansang ito ang ika-31 na pinakamalaking ekonomiya sa mundo.[6]
Pangalan at etimolohiya[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang pangalang Arhentina ay nakuha mula sa Latin na argentum ("pilak" o plata sa Kastila), isang pangngalang may kaugnayan sa alamat ng Sierra de la Plata, na laganap sa mga unang manlalakbay na Europeo ng Río de la Plata.
Ang unang nakataláng gamit ng pangalan ay matutunton sa La Argentina y conquista del Río de la Plata (Ang Arhentina at pagsakop sa Río de la Plata), isang tula noong 1602 ni Martín del Barco Centenera na naglalarawan ng rehiyon at pagkakatatag ng Buenos Aires. Bagaman at pangkaraniwan nang ginagamit ang "Arhentina" noong ika-18 dantaon, pormal na tinawag ang bansa na Virreinato del Río de la Plata ng Imperyong Kastila, at "Nagkakaisang mga Lalawigan ng Río de la Plata" matapos ang kalayaan nito.
Sa wikang Ingles, nakaugaliang tawaging The Argentine (Ang Arhentina) ang bansa, upang gayahin ang tipikal na gamit nito sa Kastila na la Argentina. Nawala ito sa uso noong kalagitnaan hanggang nitong huling bahagi ng ika-20 dantaon, at sa ngayon ay tinatawag na lamang ang bansa na "Arhentina."
Sa wikang Kastila, ang Argentina ay pambabae (feminine). Dahil dito, isa ito sa mga taliwas sa tuntuning pambalarila na anumang pangngalang nagsisimula sa titik A ay dapat ginagamitan ng panlalaking paghalip (masculine pronoun) na el (hal. el agua, "ang tubig"). Ang dahilan nito'y hiniram ang pangalan mula sa wikang Pranses na L'Argent.
Politika[baguhin | baguhin ang wikitext]
Mga lalawigan[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang Arhentina ay isang pederasyon ng 23 lalawigan at isang nagsasariling lungsod, Buenos Aires. Ang mga lalawigan ay nahahating pang-administratibo sa mga departamento at munisipalidad, maliban sa Lalawigan ng Buenos Aires na nahahati sa mga partido. Ang Lungsod ng Buenos Aires ay nahahati sa mga komuna.
Demograpiya[baguhin | baguhin ang wikitext]
Mga wika[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang de facto na opisyal na wika ay Kastila/Espanyol, na sinasalita ng halos lahat ng Arhentino. Ang bansa ang pinakamalaking pangkat na mananalita ng wikang Kastila na gumagamit ng voseo, ang paggamit ng panghalip na vos sa halip na tú (ikaw), na ginagamitan ng alternatibong porma ng mga pandiwa. Dahil sa malawak na heograpiya ng Arhentina, nagkakaroon ng malaking pagkakaiba-iba ang Kastila sa bawat rehiyon, bagaman at ang diyalektong higit na umiiral ay ang Rioplatense, na pangunahing sinasalita sa Ilog La Plata at ang punto'y kahawig ng wikang Neapolitan. Naimpluwensiyahan naman ng mga lumipat na Italyano at iba pang Europeo ang Lunfardo, isang rehiyunal na wikang pabalbal, na kumalat maging sa iba pang mga bansa sa Latin Amerika.
Mga pinakamalaking lungsod[baguhin | baguhin ang wikitext]
| Ranggo | Lalawigan | Pop. | Ranggo | Lalawigan | Pop. | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Buenos Aires  Córdoba |
1 | Buenos Aires | (Nagsasariling lungsod) | 13,834,000 | 11 | Resistencia | Chaco | 409,000 |  Rosario  Mendoza |
| 2 | Córdoba | Córdoba | 1,519,000 | 12 | Santiago del Estero | Santiago del Estero | 406,000 | ||
| 3 | Rosario | Santa Fe | 1,429,000 | 13 | Corrientes | Corrientes | 383,000 | ||
| 4 | Mendoza | Mendoza | 1,082,000 | 14 | Posadas | Misiones | 355,000 | ||
| 5 | Tucumán | Tucumán | 868,000 | 15 | San Salvador de Jujuy | Jujuy | 338,000 | ||
| 6 | La Plata | Buenos Aires | 836,000 | 16 | Neuquén | Neuquén | 309,000 | ||
| 7 | Mar del Plata | Buenos Aires | 633,000 | 17 | Bahía Blanca | Buenos Aires | 307,000 | ||
| 8 | Salta | Salta | 625,000 | 18 | Paraná | Entre Ríos | 274,000 | ||
| 9 | Santa Fe | Santa Fe | 530,000 | 19 | Formosa | Formosa | 258,000 | ||
| 10 | San Juan | San Juan | 513,000 | 20 | San Luis | San Luis | 218,000 | ||
Iba't ibang paksa[baguhin | baguhin ang wikitext]
- Tala ng mga Arhentino
- Lutong Arhentino
- Musika ng Arhentina
- Tanggo
- Relihyon sa Arhentina
- Edukasyon sa Arhentina
- Ekonomiya ng Arhentina
- Transportasyon sa Arhentina
- Turismo sa Arhentina
- Militar ng Arhentina
- Mga gobernador ng Arhentina
- Mga halalan sa Arhentina
Mga sanggunian[baguhin | baguhin ang wikitext]
- ↑ http://hdrstats.undp.org/indicators/5.html Naka-arkibo 2009-02-27 sa Wayback Machine. International GDP ranking
- ↑ http://hdrstats.undp.org/countries/country_fact_sheets/cty_fs_ARG.html Naka-arkibo 2010-07-15 sa Wayback Machine. Pinakamataas na HDI sa Amerika Latina
- ↑ Country Mga Klasipikasyon ng World Bank
- ↑ Emerging Markets - Argentina
- ↑ "The Global Emerging Markets Database (Talaan ng mga Bumabangong Pamihilang Pandaigdig)". Tinago mula sa orihinal noong 2009-06-29. Nakuha noong 2008-03-09.
- ↑ "Human Development Report (Ulat ng Kaunlarang Pantao) 2007/2008 - Country Fact Sheets (Impormasyon ng mga bansa) - Arhentina". Tinago mula sa orihinal noong 2010-07-15. Nakuha noong 2008-03-09.
- ↑ "Encuesta Permanente de Hogares" (PDF). Indec. 23 Agosto 2015. pa. 3.
Mga bansa at dependensiya sa Timog Amerika | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Malayang estado |
|  | ||||
| Dependensiya | ||||||