Digmaang Pilipino–Amerikano

Digmaang Pilipino–Amerikano Ingles: Philippine–American War Kastila: Guerra Filipino–Estadounidense
Clockwise from top left: U.S. troops in Manila, Gregorio del Pilar and his troops around 1898, Americans guarding the Pasig River bridge in 1898, the Battle of Santa Cruz, Filipino soldiers at Malolos, the Battle of Quingua
Petsa Philippine–American War: February 4, 1899 – July 2, 1902 (3 taon, 4 buwan at 4 linggo) Moro Rebellion: February 4, 1899 – June 15, 1913 (14 taon, 4 buwan, 1 linggo at 4 araw) Lookasyon Philippines Resulta American victory American occupation of the Philippines; dissolution of the First Philippine Republic Pagbabago sa teritoryo The Philippines becomes an unincorporated territory of the United States and, later, a U.S. Commonwealth (until 1946).
Mga nakipagdigma
1899–1902: United States Philippine Military Government	1899–1902: Philippine Republic Negros Republic Zamboanga Republic Limited foreign support: Padron:Country data Japanese Empire Germany
1902–1913: United States Philippine Insular Government	1902–1906: Tagalog Republic 1899–1905: Maguindanao Sultanate 1899–1913: Sulu Sultanate
Mga kumander at pinuno
William McKinley Theodore Roosevelt Russell A. Alger Elihu Root John Davis Long William Henry Moody Elwell Stephen Otis Arthur MacArthur Jr. Wesley Merritt Loyd Wheaton Thomas M. Anderson Joseph Wheeler John J. Pershing Jacob H. Smith Henry Lawton † Frederick N. Funston Leonard Wood James Francis Smith Adna Chaffee J. Franklin Bell Peyton C. March Luther Hare Tasker H. Bliss Littleton Waller	Emilio Aguinaldo Apolinario Mabini Antonio Luna † Artemio Ricarte José Alejandrino Miguel Malvar Gregorio del Pilar † Manuel Tinio Pio del Pilar Juan Cailles Baldomero Aguinaldo Juan Castañeda Arsenio Climaco Teresa Magbanua Juan Araneta Ambrosio Flores Martin Delgado Leandro Fullon Troadio Galicano Licerio Gerónimo Adriano Hernandez Mariano Llanera Gregorio Aglipay Aniceto Lacson Dionisio Seguela Vicente Alvarez Macario Sakay  Datu Ali † Jamalul Kiram II Datu Amil †
Mga sangkot na yunit
1899–1902: US Army US Marine Corps US Navy Macabebe Scouts 1902–1913: Philippine Scouts Philippine Constabulary	1899–1902: Philippine Republican Army Philippine Republican Navy Babaylanes Pulajanes Supported by: Ishin Shishi 1899–1913: Irreconcilables Babaylanes Pulajanes Moro people
Lakas
≈126,000 total ≈24,000 to ≈44,000 field strength	≈80,000–100,000 regular and irregular,
Mga nasawi at pinsala
4,200 killed, 2,818 wounded, several succumbed to disease	about 10,000 killed, (Emilio Aguinaldo estimate) 16,000–20,000 killed (American estimate)
Filipino civilians: 200,000–1,000,000 died, most because of famine and disease; including 150,000-200,000 dead from cholera.

Ang Digmaang Pilipino–Amerikano (Ingles: Philippine–American War, Kastila: Guerra Filipino–Estadounidense), kilala rin bilang Insureksyong Pilipino at Insurhensiyang Tagalog, ay ang armadong hidwaan sa pagitan ng Unang Republikang Pilipino at ng Estados Unidos na tumagal mula Pebrero 4, 1899 hanggang Hulyo 2, 1902. Ang naturang digmaan ay pagpapatuloy ng pakikibaka ng mga Pilipino para sa kalayaan na nagsimula noong 1896 sa pagsiklab ng Himagsikang Pilipino. Tinutulan ng mga Pilipino ang nakapaloob sa Tratado ng Paris na naglilipat ng pagmamay-ari ng Pilipinas sa Estados Unidos mula sa Espanya upang mawakasan ang Digmaang Espanyol–Amerikano.

Pumutok ang labanan sa pagitan ng puwersa ng Estados Unidos at ng Republikang Pilipino noong Pebrero 4, 1899, na tinaguriang Ikalawanag Labanan ng Maynila. Noong Hunyo 2, 1899, pormal na naghayag ng pakikipagdigma ang pamahalaan ng Republikang Pilipino laban sa Estados Unidos. Ipinahayag naman ng Estados Unidos ang opisyal na pagtatapós ng paghihimagsik noong Hulyo 2, 1902, bagaman may ilan pa ring pangkat ng mga manghihimagsik na pinamumunuan ng mga dating Katipunero ang nagpatuloy ng pakikipaglaban sa mga puwersang Amerikano ng ilang pang taon. Ang ilan sa mga lider na ito ay si Heneral Macario Sakay, isang dating kasapi ng Katipunan na nanungkulang pangulo ng kaniyang ipinahayag na Republikang Katagalugan noong 1902, matapos madakip at manumpa ng katapatan sa Estados Unidos ang pangulo ng Republikang Pilipino na si Emilio Aguinaldo.

Binago ng naturang digmaan ang pangkulturang mukha ng kapuluan, dahil sa pagkasawi ng tinatayang 200,000 hanggang 250,000 Pilipinong sibilyan, pagbuwag sa Simbahang Katolika bilang relihiyon ng estado, at ang pagpapakilala ng wikang Ingles bilang pangunahing wika ng pamahalaan, edukasyon, kalakaran, industriya, at ng mga edukadong pamilya at indibidwal sa mga susunod na dekada.

Mga sanggunian

Ang lathalaing ito ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.