Kazakhstan

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
(Idinirekta mula sa Almaty)
Jump to navigation Jump to search
Republika ng Kasakistan

Қазақстан Республикасы
Qazaqstan Respublïkası
Республика Казахстан
Respublika Kazakhstan
Watawat ng Kasakistan
Watawat
Eskudo ng Kasakistan
Eskudo
Awit: Менің Қазақстаным
Meniń Qazaqstanym
"My Kazakhstan"
Location of Kasakistan
KabiseraNur-Sultan
Pinakamalaking lungsodAlmaty
Opisyal na wikaKasaho, Ruso
PamahalaanRepublika
• Pangulo
Kassym-Jomart Tokayev
Alihan Smaiylov
Independence 
• Declared
16 Disyembre 1991
• Finalized
25 Disyembre 1991
Lawak
• Kabuuan
2,724,900 km2 (1,052,100 mi kuw) (9th)
• Katubigan (%)
1.7%
Populasyon
• Pagtataya sa 2006
15,300,000 (62nd)
• Kapal
5.4/km2 (14.0/sq mi) (215th)
GDP (PPP)Pagtataya sa 2005
• Kabuuan
$125.5 billion (56th)
• Kada kapita
$8,318 (70th)
HDI (2003)0.761
mataas · 80th
SalapiTenge (KZT)
Sona ng orasUTC+5 to +6
• Tag-init (DST)
UTC+5 to +6
Kodigong pantelepono7
Internet TLD.kz

Ang Kasakistan (bigkas: /ka•zaks•tán/;[* 1] Kasaho: Қазақстан, Qazaqstan; Ruso: Казахстан), na opisyal na tinutukoy na Republika ng Kasakistan ay isang transkontinental na bansa sa Gitnang Asya. Sa sukat nitong 2,727,300 kilometro kuwadrado, na higit pa sa lawak ng Kanlurang Europa, ito ang ika-9 na bansa na may pinakamalaking lupain at pinakamalaki naman sa mga bansang looban o lubos na napapalibutan ng kalupaan ang mga hangganan.[1][2] Kahangganan nito, mula hilaga paikot sa kanan, ang Russia, China, Kyrgyzstan, Uzbekistan at Turkmenistan, at malaking bahagi naman ng baybayin ng Dagat Caspian ang nasa sa timog-kanluran nito. Kahit hindi nito kahangganan ang Mongolia, may layong 38 kilometro lamang ito mula ang dulong silangan ng Kazakhstan. Binubuo ng mga kapatagan, kaparangan, taiga, kanyon, burol, sabangan at mga kabundukang may niyebe sa tuktok, hanggang sa mga disyerto ang lupain ng bansa. Sa populasyong nitong 16.6 milyong katao,[3] ang Kasakistan ay ang ika-62 may pinakamalaking populasyon sa mundo, ngunit 6 na katao lang ang naninirahan sa bawat kilometro kuwadrado ng bansa. Ang kabisera nito ay inilipat noong 1998 sa Nur-Sultan (dating Astana hanggang Marso 2019) mula sa Almaty, ang pinakamataong lungsod ng bansa.

Sa malaking bahagi ng moderno nitong kasaysayan, iba't-ibang tribong lagalag ang nanirahan sa teritoryong nasasakupan ng Kazakhstan. Noong ika-16 na siglo, nanaig ang mga Kazakh bilang isang natatanging pangkat, na nahahati sa tatlong Juz. Nagsimulang dumating ang mga Russian sa mga kaparangan ng Kasakistan noong ika-18 siglo, at noong kalagitnaan ng ika-19 na siglo ang kabuuan ng bansa ay naging bahagi na ng Imperyong Russian. Pagkaraan ng Rebolusyon sa Russia noong 1917 at ang sumunod pang digmaang-sibil, ilang-ulit na isinaayos ang teritoryo ng Kasakistan bago ito naging Kazakh Soviet Socialist Republic noong 1936, na bahagi ng USSR.

Ang Kasakistan ang huli sa mga republikang Sobyet na nagpahayag ng kasarinlan nito noong 16 Disyembre 1991. Si Nursultan Nazarbayev ang lider nito noong kapanuhunan ng komunismo, ang naging una at hanggang sa ngayo'y pangulo ng bansa. Pinananatili ni Nazarbayev ang mahigpit na kontrol sa politika ng bansa. Mula noong kasarinlan, nagsulong ang Kasakistan ng balanseng polisiyang panlabas at nagsasagawa ng paraan upang mapaunlad ang ekonomiya, lalo na ang industriya ng hydrocarbon.[4] Matapos ang panahong Sobyet, nakakitaan ng aktibong pakikilahok ang bansa sa mga samahang internasyonal, kasama na rito ang United Nations, Euro-Atlantic Partnership Council, Commonwealth of Independent States at Shanghai Cooperation Organisation. Isa ang Kasakistan sa anim na mga bansang dating bahagi ng USSR na may ugnayan sa NATO na nagpapatupad ng Individual Partnership Action Plan.

Dahil na rin sa malawakang pagpapatapon sa Kasakistan ng iba't-ibang grupong etniko noong pamumuno ni Stalin, naghalo-halo ang iba't-ibang kultura at etniko sa bansa. Ang 16.6 milyong populasyon nito ay may 131 etnisidad, kasama rito ang Kazakh, Russian, Uyghur, Ukrainian, Uzbek, Tatar, at German. Nasa 63 porsiyento ng populasyon ang Kazakh.[5] Pinahihintulutan sa Kasakistan ang kalayaan sa pananampalataya at maraming relihiyon ang matatagpuan sa bansa. Islam ang pangunahing panampalataya sa Kasakistan ng 70 porsiyento ng mamamayan nito, habang malaking bahagi naman ng natitira ay Kristiyanismo. Ang wikang Kasaho ay ang wikang pambansa, samantala opisyal na wika rin ang Ruso na kapantay ng Kasaho sa mga pampublikong institusyon.[6]

Mga teritoryong pampangasiwaan[baguhin | baguhin ang batayan]

  1. Nur-Sultan
  2. Almaty
  3. Akmola Region
  4. Aktobe Region
  5. Almaty Region
  6. Atyrau Region
  7. East Kazakhstan Region
  8. Jambyl Region
  9. Karaganda Region
  10. Kostanay Region
  11. Kyzylorda Region
  12. Mangystau Region
  13. North Kazakhstan Region
  14. Pavlodar Region
  15. West Kazakhstan Region
  16. Turkistan Region
  17. Shymkent (18 Hunyo 2018)
  18. Baikonur

Talababa[baguhin | baguhin ang batayan]

  1. ↑ maari ring isulat ang bigkas na /ka.•zëk•stá.n/, ang /ë/ ay schwa, ang /a./ ay mahabang pagbigkas ng /a/

Sanggunian[baguhin | baguhin ang batayan]

  1. ↑ "Agency of Statistics of the Republic of Kazakhstan (ASRK). 2005. Main Demographic Indicators" (sa wikang Ingles). Stat.kz. Nakuha noong 2010-06-01.
  2. ↑ Kazakhstan United States Central Intelligence Agency (CIA). 2007. "Kazakhstan" in The World Factbook. (sa Ingles)
  3. ↑ "Census2010" (sa wikang Ingles). Stat.kz. Tinago mula sa orihinal noong 2011-07-22. Nakuha noong 2010-06-01.
  4. ↑ Zarakhovich, Yuri. "Kazakhstan Comes on Strong." Naka-arkibo 2010-09-03 sa Wayback Machine. Time.com Web. 24 Dis. 2011. (sa Ingles)
  5. ↑ "Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Краткие итоги. (Census for the Republic of Kazakhstan 2009. Short Summary)" (PDF) (sa wikang Ruso). Republic of Kazakhstan Statistical Agency. Tinago mula sa orihinal (PDF) noong 23 Hulyo 2011. Nakuha noong 10 December 2010.
  6. ↑ Kazakhstan The constitution of Kazakhstan CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN Naka-arkibo 2007-10-20 sa Wayback Machine. CIA, The Word Factbook The constitution of Kazakhstan: 1. The state language of the Republic of Kazakhstan shall be the Kazakh language. 2. In state institutions and local self-administrative bodies the Russian language shall be officially used on equal grounds along with the Kazakh language. (sa Ingles)

 CIS

Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kazakhstan&oldid=1900268"