Napoles

baguhin ang mga link
Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya

Tungkol sa isang pangunahing lungsod sa Italya ang artikulo na ito. Para sa lalawigan na kinabibilangan ng lungsod na ito, tingnan ang Lalawigan ng Napoles. Para sa sa Filipinang negosyante na inugnay sa panloloko sa pork barrel, tingnan ang Janet Lim-Napoles.
Nakaturo ang "Naples" dito. Para sa ibang mga gamit, tingnan ang Naples (paglilinaw).
Napoli
Lungsod
Naples from the Castello Sant Elmo with Abbazia San Martino the port and the Vesuv.jpg
Watawat ng Napoli
Watawat		Eskudo de armas ng Napoli
Eskudo de armas
Map of comune of Naples (Metropolitan city of Naples, region Campania, Italy).svg
Map
Mga koordinado: 40°50′N 14°15′E / 40.83°N 14.25°E / 40.83; 14.25Mga koordinado: 40°50′N 14°15′E / 40.83°N 14.25°E / 40.83; 14.25
Bansa Italya
LokasyonKalakhang Lungsod ng Napoles, Campania, Italya
Pamahalaan
 • mayor of NaplesGaetano Manfredi
Lawak
 • Kabuuan119.02 km2 (45.95 milya kuwadrado)
Populasyon
 (1 Enero 2018, balanseng demograpiko)[1]
 • Kabuuan966,144
 • Kapal8,100/km2 (21,000/milya kuwadrado)
Sona ng orasUTC+01:00, UTC+02:00
WikaWikang Italyano
Plaka ng sasakyanNA
Websaythttp://www.comune.napoli.it

Ang Napoles (bigkas: NA-po-les; Italyano: Napoli, Ingles: Naples) ay isang lungsod sa Italya; ito ang kabisera ng rehiyon ng Campania at gayundin ng kasimpangalang kalakhang lungsod nito. Kilala sa mayamang kasaysayan, sining, kultura, arkitektura, musika, at mga lutuin, ang Napoles ay gumanap ng mahalagang papel sa Tangway ng Italya at iba pa[2] sa mahabang panahon ng pag-iral nito, na nagsimula ng mahigit na 2,800 taon nang nakaraan. Matatagpuan sa kanlurang baybay ng Italya katabi ng Golpo ng Napoles, ang lungsod ay namamagitan sa dalawang dakong mabulkan: ang Bulkang Vesubio at ang mga Larangang Flegreo. Ito ay may populasyon ng 963,357 noong 2009.[3]

Unang tinirhan ng mga Griyego noong unang milenyo BK, ang Napoles ang isa sa pinakamatandang tuluyang tinitirhan na urbanong pook sa mundo.[4] Sa ika-9 na siglo BK, isang kolonya na kilala bilang Parthenope (Sinaunang Griyego: Παρθενόπη) ang itinatag sa Pulo ng Megaride.[5] Noong ika-6 na siglo BK, muli itong itinatag bilang Neápolis.[6] Ang lungsod ay isang mahalagang bahagi ng Magna Graecia, at may mahalagang papel sa pagsasanib ng lipunang Griyego at Romano, at naging mahalagang sentrong pangkultura sa ilalim ng mga Romano.[7]

Naging kabisera ito ng Dukado ng Napoles (661–1139), at matapos ng Kaharian ng Napoles (1262–1816), at sa huli ng Dalawang Sicilia hanggang sa pag-iisa ng Italya noong 1861. Ang Napoles ay tinagurian ding kabisera ng Baroko, na nagsimula sa karera ni Caravaggio noong ika-17 siglo, at sa rebolusyong pansining na kaniyang naitulak.[8] Naging mahalagang sentro rin ito ng humanismo at Pagkamulat.[9][10] Ang lungsod ay naging pandaigdigang pook-sanggunian ng klasikong muskika at opera sa pamamagitan ng Paaralang Napolitano.[11] Sa pagitan ng 1925 hanggang 1936, ang Napoles ay pinalawak at iniangat lalo ng pamahalaan ni Benito Mussolini. Sa mga huling taon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, tuloy-tuloy itong nawasak mula sa pambobomba ng mga Alyado habang nilusob nila ang tangway. Lubos na nakatanggap ng malawakang muling-pagtatayo ang lungsod matapos ang 1945.[12]

Mula noong huling bahagi ng ika-20 siglo, ang Napoles ay nagkaroon ng makabuluhang paglago ng ekonomiya, sa tulong ng pagtatayo ng distritong pangnegosyo ng Centro Direzionale at isang abanteng ugnayan ng transportasyon, na kinabibilangan ng mabilisang ugnayang riles ng Alta Velocità sa Roma at Salerno at isang pinalawak na ugnayang subteraneo. Ang Napoles ay ang pangatlong pinakamalaking ekonomiyang urbano sa Italya, pagkatapos ng Milan at Roma.[13]Ang Pantalan ng Napoles ay isa sa pinakamahalaga sa Europa. Bilang karagdagan sa mga komersiyal na aktibidad, tahanan ito ng Allied Joint Force Command Naples, ang katawan ng NATO na nangangasiwa sa Hilagang Africa, Sahel, at Gitnang Silangan.[14]

Ang makasaysayang sentro ng lungsod ng Napoles ay ang pinakamalaking uri nito sa Europa at itinalaga bilang isang Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO. Kabilang sa mga kalapit na mahalagang pook pangkultura at pangkasaysayan ang Palasyo ng Caserta at ang mga Romanong guho ng Pompeya at Herculano. Kilala rin ang Napoles sa mga likas na kagandahan nito, tulad ng Posillipo, mga Larangang Flegreo, Nisida, at Vesubio.[15] Ang lutuing Napolitano ay kilala sa pagkakaugnay nito sa pizza, na nagmula sa lungsod, pati na rin ang maraming iba pang lokal na lutuin. Ang mga restawran sa lugar ng Napoles ay nakakuha ng pinakamaraming bituin mula sa Michelin Guide ng anumang lalawigan ng Italya.[16] Ang skyline ng Naples sa Centro Direzionale ay ang unang skyline ng Italya, na itinayo noong 1994, at sa loob ng 15 taon ay ito lamang ang nag-iisa hanggang 2009. Ang kilalang koponan sa sports sa Napoles ay ang Serie A football club na SSC Napoli, ay dalawang beses na Italyanong kampeon na naglalaro sa Stadio San Paolo sa timog-kanluran ng lungsod, sa kuwarto ng Fuorigrotta.

Kasaysayan[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga pangunahing artikulo: Kasaysayan ng Napoles at Kronolohiya ng kasaysayan ng Napoles

Pananakop ng mga Griyego at Romano[baguhin | baguhin ang wikitext]

Tingnan din: Magna Graecia at Sinaunang Roma
Mount Echia, ang lugar kung saan umunlad polis ng Partenope.
Ang Mga Haligi ng Templo ng Echador at Polux ay isinama sa patsada ng San Paolo Maggiore.
Isang eksenang nagtatampok ng sirenang Partenope, ang mitolohikong nagtatag ng Napoles.[17]

Ang Napoles ay tinirhan mula pa noong panahong Neolitiko.[18] Ang mga pinakamaagang Griyegong tirahan ay itinatag sa pook ng Napoles noong unang milenyo BK. Ang mga mandaragat mula sa isla ng Rodas ng Gresya nagtatag ng isang maliit na pantalang pangkomersiyo na tinatawag na Parthenope (Παρθενόπη, nangangahulugang "mga Purong Mata", isang Sirena sa mitolohiyang Griyegong) sa pulo ng Megaride noong ikasiyam na siglo BK.[19][20]Sa ikawalong siglo BK, ang tirahan ay pinalawak upang isama ang Monte Echia.[21] Sa ika-anim na siglo BK ang lungsod ay muling itinatag bilang Neápolis (Νεάπολις), sa kalaunan ay naging isa sa pinakamahalagang lungsod ng Magna Graecia.

Ang lungsod ay mabilis na lumago dahil sa impluwensiya ng makapangyarihang Griyegong lungsod-estado ng Siracusa,[22] at naging kapanalig ng Republikang Romano laban sa Cartago. Sa panahon ng mga Digmaang Samnita, ang lungsod, na ngayon ay isang mataong sentro ng kalakal, ay nasakop ng mga Samnio;[23] subalit, hindi nagtagal ay nakuha ng mga Romano ang lungsod mula sa kanila at ginawang isang kolonyang Romano.[24] Sa panahon ng mga Digmaang Puniko, itinulak ng malalakas na pader na nakapalibot sa Neápolis ang mga sumasalakay na puwersa ng Cartagong heneral na si Anibal.[25]

Ang Napoles ay lubos na tinitingala ng mga Romano bilang isang ruro ng kulturang Elenistiko. Sa panahong Romano pinanatili ng mga mamamayan ng Napoles ang kanilang Griyegong wika at kaugalian, habang ang lungsod ay pinalawak ng mga magagarang Romanong villa, akwedukto, at pampublikong paliguan. Ang mga palatandaan tulad ng Templo ni Dioscuros ay itinayo, at maraming emperador ang pumili na magbakasyon sa lungsod, kasama sina Claudio at Tiberio.[26] Si Virgilio, may-akda ng pambansang epiko ng Roma, ang Aeneis, ay nakatanggap ng bahagi ng kaniyang pag-aaral sa lungsod, at kalaunan ay naninirahan sa mga paligid nito.

Sa panahong ito unang dumating ang Kristiyanismo sa Napoles; sina apostol Pedro at Pablo ay sinasabing nangangaral sa lungsod. Si Jenaro, na magiging santong patron ng Napoles, ay minartir doon noong ika-4 na siglo AD.[27] Ang huling emperador ng Kanlurang Imperyong Romano, si Romulo Augustulo, ay ipinatapon sa Napoles ng Alemanong hari na si Odoacro noong ika-5 siglo AD.

Dukado ng Napoles[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Gotikong Digmaang ng Mons Lactarius sa Vesubio, ipininta ni Alexander Zick.
Mga pangunahing artikulo: Dukado ng Napoles at Talaan ng mga Duke ng Napoles

Kasunod ng pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Romano, ang Napoles ay dinakip ng mga Ostrogodo, isang grupong Hermaniko, at isinama sa Kahariang Ostrogodo.[28] Gayunpaman, muling sinakop ni Belisario ng Imperyong Bisantino ang Napoles noong 536, matapos na makapasok sa lungsod sa pamamagitan ng isang akwedukto.[29]

Noong 543, sa panahon ng mga Digmaang Gotiko, sinakop ni Totila ang lungsod para sa Ostrogodo, ngunit sinakop ng mga Bisantino ang pook kasunod ng Labanan ng Mons Lactarius sa mga dalisdis ng Vesubio.[30] Inaasahang ang Napoles na makipag-ugnay sa Eksarkado ng Ravena, na siyang sentro ng kapangyarihang Bisantino sa Tangway ng Italya.[31]

Matapos ang pagbagsak ng eksarka, isang Dukado ng Napoles ang nilikha. Kahit na nanatili ang Grekorromano sa Napoles, kalaunang lumipat ang katapatan mula Constantinopla patungo sa Rome sa ilalim Duke Esteban II, paglalagay nito sa ilalim ng suzeraniya ng papa noong 763.[32]

Ang mga taon sa pagitan ng 818 at 832 ay magulo hinggil sa relasyon ng Napoles sa Bisantinong Emperador, na may maraming lokal na nagpapanggap na nakikipagtunggalian para sa pagkakaroon ng trono ng dukal.[33] Si Teoctisto hinirang nang walang pag-apruba ng imperyo; kalaunan ay binawi ang kaniyang pagtipan at pumalit sa kaniya si Teodoro II. Gayumpaman, ang hindi nasisiyahang pangkalahatang populasyon ay hinabol siya palabas ng lungsod, at sa halip ay inihalal si Esteban III, isang nagpanday ng mga barya gamit ang kaniyang sariling mga inisyal, kaysa mga Bisantinong Emperador. Nakamit ng Napoles ang kumpletong kalayaan noong unang bahagi ng ikasiyam na siglo.[34] Nakipag-alyansa ang Napoles sa mga Muslim na Saraseno noong 836, at humiling ng kanilang suporta upang itaboy ang pagkubkob ng mga hukbong Lombardo na nagmula sa karatig na Dukado ng Benevento. Gayumpaman, noong dekada 850, pinangunahan ni Muhammad I Abu 'l-Abbas ang pananakop ng mga Arabe-Muslim sa lungsod, at dinambong ito at kinuha ang malaking halaga ng yaman nito.[35][36]

Ang dukado ay nasa ilalim ng direktang kontrol ng mga Lombardo sa isang maikling panahon, matapos ang pagkuha ni Pandulfo IV ng Prinsipalidad ng Capua, isang pangmatagalang karibal ni Napoles; subalit, ang rehimeng ito ay tumagal ng tatlong taon lamang bago ibalik ang mga impluwensiya ng mga Grecorromanong duke.[37] Pagsapit ng ika-11 siglo, sinimulan ng Napoles na gamitin ang mga tauhang Normando upang labanan ang kanilang mga karibal; Kinuha ni Duke Sergio IV si Rainulf Drengot upang idigma ang Capua para sa kaniya.[38]

Pagsapit ng 1137, ang mga Normando ay nakamit ang malaking impluwensya sa Italya, na kinokontrol ang dating malalayang prinsipalidad at dukado tulad ng Capua, Benevento, Salerno, Amalfi, Sorrento, at Gaeta; sa taong ito na ang Napoles, ang huling malayong dukado sa katimugang bahagi ng tangwa, ay napasailalim sa Normandong kontrol. Ang huling namumunong duke ng dukado na si Sergio VII, ay napilitang sumuko kay Roger II, na ipinroklamang Hari ng Sicilia ng Antipapa Anacleto II pitong taon na ang nakalilipas. Samakatuwid sumali ang Napoles sa Kaharian ng Sicilia, na ang Palermo ang naging kabesera.[39]

Bilang bahagi ng Kaharian ng Sicilia[baguhin | baguhin ang wikitext]

Pangunahing artikulo: Kaharian ng Sicilia
Federico II

Matapos ang isang panahon ng pamumunong Normando, noong 1189, ang Kaharian ng Sicilia nasa isang alitan hinggil sa pagkakasunod sa pagitan ni Tancredo, Hari ng Sicilia na anak sa labas at sa mga Hohenstaufen, isang Alemanong maharlikang pamilya,[40] dahil ang Prinsipe Enrique nito ay ikinasal kay Prinsesa Constanza, ang huling lehitimong tagapagmana ng trono ng Sicilia. Noong 1191 sinalakay ni Enrique ang Sicilia matapos na makoronahan bilang Enrique VI, Banal na Emperador ng Roma, sumuko ang maraming lungsod, ngunit nanaig ang Napoles mula Mayo hanggang Agosto sa pamumuno nina Ricardo, Konde ng Acerra, Nicolas ng Ajello, Aligerno Cottone, at Margaritone ng Brindisi bago ang mga Aleman ay nagdusa ng sakit at napilitang umatras. Conrado II, Duke ng Bohemia at Felipe I, Arsobispo ng Colonia namatay sa sakit sa panahon ng pagkubkob. Dahil dito, nakamit ni Tancredo ang isa pang hindi inaasahang nakamit sa panahon ng kaniyang kontraatake na ang kanyang kalaban na si Constanza, na ngayon ay emperatris, ay nakuha. Pinakulong niya ang emperatris sa Castel dell'Ovo sa Napoles bago siya palayain noong Mayo 1192 sa ilalim ng panggigipit ni Papa Celestino III. Noong 1194 sinimulan ni Enrique ang kaniyang pangalawang kampanya buhat ng pagkamatay ni Tancred, ngunit sa pagkakataong ito ay sumuko si Aligerno nang walang pagtutol, at sa huli ay sinakop ni Enrique ang Sicilia, at inilagay ito sa ilalim ng pamamahala ng Hohenstaufen.

Ang Unibersidad ng Napoles, ang unang unibersidad sa Europa na nakatuon sa pagsasanay ng mga sekular na administrador,[41] ay itinatag ni Federico II, na ginagawang intelektuwal na sentro ng kaharian ng Napoles. Ang salungatan sa pagitan ng mga Hohenstaufen at ng Papa ay humantong sa pagkorona ni Papa Inocencio IV ang Angevinong duke na si Carlos I Hari ng Sicilia:[42] Opisyal na inilipat ni Carlos ang kabesera mula sa Palermo patungong Naples, kung saan siya nanirahan siya sa Castel Nuovo.[43]Sa pagkakaroon ng isang mahusay na interes sa arkitektura, nag-angkat si Carlos I ng mga arkitekto at manggagawang Pranses at personal na kasangkot sa maraming proyekto sa pagtatayo sa lungsod.[44] Maraming mga halimbawa ng arkitekturang Gotiko umusbong sa Napoles, kabilang ang Katedral ng Napoles, na nananatiling pangunahing simbahan ng lungsod.[45]

Kaharian ng Napoles[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Castel Nuovo, o ang Maschio Angioino, isang liklikan ng mga haring medyebal ng Napoles, Aragon, at España.
Mga pangunahing artikulo: Kaharian ng Napoles, Republikang Partenopea, at Mga lazzari ng Napoles

Noong 1282, pagkatapos ng mga Bisperas na Siciliano, ang Kaharian ng Sisilia ay nahahati sa dalawa. Kasama sa Angevinong Kaharian ng Napoles ang katimugang bahagi ng tangway ng Italya, habang ang isla ng Sicilia naging Aragones na Kaharian ng Sicilia.[46] Ang mga giyera sa pagitan ng mga nagkakumpitensiyang dinastiya ay nagpatuloy hanggang sa Kapayapaan ng Caltabellotta na kung saan noong 1302, kinilala bilang hari ng Sicilia si Federico III, habang si Carlos II ay kinilala bilang hari ng Napoles ni Papa Bonifacio VIII.[47] Sa kabila ng pagkakahati, lumago ang kahalagahan ng Napoles, naakit ang mga mangangalakal na Pisano at Genovesa[48], mga bangkerong Toscano, at ilan sa mga pinakatanyag na artista ng Renasimyento noong panahon, tulad nina Boccaccio, Petrarca, at Giotto .[49] Noong ika-14 na siglo, ang Angevinong haring Unggaro na si Luis ang Dakila ay kinuha ang lungsod nang maraming beses. Noong 1442, sinakop ni Alfonso I ang Napoles matapos ang kaniyang tagumpay laban sa huling haring Angevino na si René, at Napoles ay muling pinag-isa sa Sicilia na nagtagal isang maikling panahon.[50]

Aragones at Español[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang mga tropang Pranses at kanilang artilerya na pumapasok sa Napoles noong 1495, noong Digmaang Italyano ng 1494–98

Ang Sicilia at Napoles ay pinaghiwalay mula noong 1282, ngunit nanatiling mga umaasa sa Aragon sa ilalim ni Fernando I.[51] Pinahusay ng bagong dinastiya ang katayuan sa komersiyo ng Napoles sa pamamagitan ng pagtataguyod ng mga ugnayan sa Tangway ng Iberia. Ang Napoles ay naging sentro din ng Renasimyento, kasama ng mga artista tulad nina Laurana, da Messina, Sannazzaro, at Poliziano sa pagdating nila sa lungsod.[52] Noong 1501, ang Napoles ay isinailalim sa direktang pamamahala mula sa Pransiya sa ilalim ng Luis XII, kasama ang Neapolitanong na si Federico na dinala bilang isang bilanggo sa Pransiya; subalit, ang kalagayang ito ay hindi nagtagal, dahil nagwagi ang España sa Napoles mula sa Pransiya sa Labanan ng Garigliano noong 1503.[53]

Larawan ni Onofrio Palumbo ng ika-17 siglong rebolusyonaryong pinunong si Masaniello

Kasunod ng tagumpay sa España, ang Napoles ay naging bahagi ng Imperyo ng España, at nanatili ito sa buong panahon ng Habsburgong España.[54] Nagpadala ang mga Español ng mga biseroy sa Napoles upang direktang makitungo sa mga lokal na isyu: ang pinakamahalaga sa mga bise-gobernador na ito ay si Pedro Álvarez de Toledo, na responsable para sa malaking panlipunan, ekonomiko, at urbanong reporma sa lungsod; suportado rin niya ang mga aktibidad ng Ingkisisyon.[55] Noong 1544, humigit-kumulang 7,000 katao ang kinuha bilang alipin ng mga piratang Berberisko at dinala sa Baybaying Berberisca ng Hilagang Africa (tingnan ang Pandarambong ng Napoles).[56]

Pagsapit ng ika-17 siglo, ang Napoles ay naging pangalawang pinakamalaking lungsod sa Europa–pangalawa lamang sa Paris–at ang pinakamalaking lungsod ng Europeong Mediterano, na may humigit-kumulang na 250,000 mga naninirahan.[57] Ang lungsod ay isang pangunahing sentro ng kultura sa panahong Baroko, na tahanan ng mga artistang tulad nina Caravaggio, Salvator Rosa, at Bernini, mga pilosopo tulad nina Bernardino Telesio, Giordano Bruno, Tommaso Campanella, at Giambattista Vico, at mga manunulat tulad ni Giambattista Marino. Isang rebolusyon na pinangunahan ng lokal na mangingisdang si Masaniello ay nakakita ng paglikha ng isang maikling malayang Republikang Napolitano noong 1647, bagaman tumagal ito ng ilang buwan lamang bago muling iginiit ang pamamahala ng Espanya.[58] Noong 1656, isang pagsiklab ng bubonikang peste ang kumitil sa halos kalahati ng 300,000 residente ng Napoles.[59]

Noong 1714, natapos ang pamamahala ng España sa Napoles bunga ng Digmaan ng Pagkakasunod sa España; pinamunuan ng Austrianong si Carlos VI ang lungsod mula sa Viena sa pamamagitan ng kanyang mga biseroy.[60] Gayumpaman, sa paglipas ng Digmaan ng Pagkakasunod sa Polonya, muling nakuha ng mga Español ang Sicilia at Napoles bilang bahagi ng isang personal na unyon, na kung saan kinikilala ng Tratado ng Viena noong 1738 ang dalawang polidad bilang malaya sa ilalim ng sangay ng cadet ng mga Español na Borbon.[61]

Sa panahon ni Fernando IV, ang mga epekto ng Himagsikang Pranses ay naramdaman sa Napoles: Si Horatio Nelson, isang kaalyado ng mga Borbon, ay dumating pa rin sa lungsod noong 1798 upang magbabala laban sa mga republikanong Pransya. Napilitan si Fernando na umatras at tumakas sa Palermo, kung saan siya ay protektado ng isang armadang Briton.[62] Gayumpaman, ang mas mababang uri ng lazzaroni sa Napoles, bilang matinding mga relihiyoso at monarkiko, ay pinapaboran ang mga Borbon; sa sumunod na bakbakan, nilabanan nila ang Napolitanong maka-Republikanong aristokrasya, na naging sanhi ng isang digmaang sibil.[63]

Pagsasalarawan ng Napoles sa panahon ng panandaliang Republikang Partenopea

Sa paglaon, sinakop ng mga Republikano ang Castel Sant'Elmo at ipinahayag ang isang Republikang Partenopea, na tiniyak ng Hukbong Pranses.[64] Ang isang kontrarebolusyonaryong hukbo ng relihiyon ng lazzari na kilala bilang sanfedisti sa ilalim ni Kardinal Fabrizio Ruffo ay itinatag; sila ay lubos na nagtagumpay, at ang Pranses ay pinilit na isuko ang mga kastilyong Napolitano, kasama ang kanilang hukbong-dagat na naglalayag pabalik sa Tolon.[64]

Si Fernando IV ay naibalik bilang hari; subalit, makalipas ang pitong taon lamang ay sinakop Napoleon ang kaharian at inilagay ang mga haring Bonapartista, kasama na ang kaniyang kapatid na si Joseph Bonaparte (ang hari ng Espanya).[65] Sa tulong ng Imperyong Austriaco at mga kaalyado nito, ang mga Bonapartista ay natalo sa Digmaang Napolitano, at muling nakuha ni Fernando IV ang trono at kaharian.[66]

Malayang Dalawang Sicilia[baguhin | baguhin ang wikitext]
Pangunahing artikulo: Kaharian ng Dalawang Sicilia

Ang Kongreso ng Vienna noong 1815 ay saksi sa pagsasanib ng Napoles at Sicilia upang mabuo ang Kaharian ng Dalawang Sicilia,[67] kasama ang Napoles bilang kabeserang lungsod. Noong 1839, ang Napoles ay naging unang lungsod sa tangway ng Italya na mayroong riles, sa pagtatayo ng linya ng riles ng Napoles–Portici.[68]

Pag-iisang Italyano hanggang sa kasalukuyan[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang pagpasok ni Garibaldi sa Napoles noong Setyembre 7, 1860

Matapos ang Ekspedisyon ng Isanglibo pinangunahan ni Giuseppe Garibaldi, na nagtapos sa kontrobersiyal na Paglusob sa Gaeta, ang Napoles ay naging bahagi ng Kaharian ng Italya noong 1861 bilang bahagi ng pag-iisang Italyano, na tinapos ang panahon ng pamamahala ng Borbon. Ang ekonomiya ng lugar na dating kilala bilang Dalawang Sicilia ay bumulusok, na humantong sa isang walang-kapantay na alon ng pangingibang-bansa,[69] may tinatayang 4 na milyong tao ang lumipat palabas ng Napoles sa pagitan ng 1876 at 1913.[70] Sa apatnapung taon kasunod ng pagsasama, ang populasyon ng Napoles ay lumago ng 26% lamang, kumpara sa 63% para sa Turin at 103% para sa Milan; gayunpaman, noong 1884, ang Napoles pa rin ang pinakamalaking lungsod sa Italya na may 496,499 na naninirahan, o humigit-kumulang 64,000 bawat kilometro kuwadrado (higit sa dalawang beses sa densidad ng populasyon ng Paris).[71] 

Ang mga kondisyong pampublikong pangkalusugan sa ilang mga lugar sa lungsod ay malubha, na may labindalawang epidemya ng kolera at sakit tifoidea na sanhi ng pagkamatay ng halos 48,000 katao sa kalahating siglo 1834-1884, at isang mataas (para sa takdang panahon) na tantos ng kamatayan na 31.84 bawat libo kahit sa panahong walang epidemya noong 1878-1883.[72] Pagkatapos noong 1884, nabiktima ang Napoles sa isang pangunahing epidemya ng kolera, na kalakhang ang sanhi ay ang hindi magandang impraestruktura ng alkantarilya ng lungsod. Bilang tugon sa mga problemang ito pinangunahan ng gobyerno mula pa noong 1852 ang isang radikal na pagbabago ng lungsod na tinawag na risanamento na may layuning mapabuti ang impraestruktura sa alkantarilya at palitan ang pinakamakalat na mga lugar na may malalaki at mahahanging daan dahil ito ay itinuturing na pangunahing sanhi ng insalubridad. Ang proyekto ay napatunayang mahirap upang magawa kapwa pampulitika at pang-ekonomiya dahil sa katiwalian tulad ng ipinakita sa Inbestigasyong Saredo, haka-haka sa lupa, at napakahabang burokrasya, lahat ng ito ay humantong sa proyekto na tumagal nang ilang dekada nang may halo-halong resulta. Ang pinakapansin-pansing mga pagbabagong ginawa ay ang pagtatayo ng Via Caracciolo kapalit ng paseo kasama ang paseo, ang paglikha ng Galleria Umberto I at Galleria Principe at ang pagtatayo ng Corso Umberto.[73][74]

Pambobomba ng mga Alyado sa Napoles, 1943

Ang Napoles ang pinakabinombang lungsod ng Italya noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig.[75] Bagaman ang mga Napolitano ay hindi naghimagsik sa ilalim ng Pasismong Italyano, ang Napoles ang unang lungsod ng Italya na nag-aklas laban sa okupasyong militar ng Alemanya; ang lungsod ay ganap na napalaya noong Oktubre 1, 1943, nang ang puwersang Briton at Amerikano ay pumasok sa lungsod.[76] Sinunog ng mga umaalis na Aleman ang silid-aklatan ng unibersidad, pati na rin ang Samahang Maharlikang Italyano. Sinira din nila ang mga sinupan ng lungsod. Ang mga de-oras na bomba ng oras na nakatanim sa buong lungsod ay patuloy na sumabog hanggang Nobyembre.[77] Ang simbolo ng muling pagsilang ng Napoles ay ang muling pagtatayo ng simbahan ng Santa Chiara, na nawasak sa isang pagsalakay sa pambobomba ng Hukbong Himpapawid ng Estados Unidos.[75]

Ang espesyal na pagpopondo mula sa Pondo para sa Timog ng gobyerno ng Italya ay ibinigay mula 1950 hanggang 1984, na tumutulong sa ekonomiyang Napolitano na bahagyang mapabuti, na may mga palatandaan ng lungsod tulad ng Piazza del Plebiscito na binago.[78] Gayunpaman, patuloy na nakakaapekto sa Napoles ang mataas na kawalan ng trabaho.

Inugnay ng Italyanong media ang mga isyu hinggil sa pamamahala sa basura ng nakaraan sa aktibidad ng ugnayan ng organisasyong krimen ng Camorra.[79] Dahil sa pangyayaring ito, laganap din ang kontaminasyon sa kapaligiran at tumaas na mga panganib sa kalusugan.[80] Noong 2007, ang pamahalaan ni Silvio Berlusconi ay nagsagawa ng matataas na pagpupulong sa Napoles upang ipakita ang kanilang hangarin na malutas ang mga problemang ito.[81] Gayumpaman, ang paghihirap sa huling bahagi ng 2000 ay nagkaroon ng matinding epekto sa lungsod, na pinatindi ang mga problema sa pamamahala ng basura at kawalan ng trabaho.[82] Pagsapit ng Agosto 2011, ang bilang ng mga walang trabaho sa lugar ng Napoles ay umakyat sa 250,000, na nagbunsod ng mga protestang bayan laban sa sitwasyong pang-ekonomiya.[83] Noong Hunyo 2012, ang mga paratang ng blackmail, pangingikil, at ipinagbabawal na pagbibigay ng kontrata ay lumitaw na may kaugnayan sa mga isyu sa pamamahala ng basura ng lungsod.[84][85]

Itinanghal sa Napoles ang ika-6 na World Urban Forum noong Setyembre 2012[86] at ang ika-63 International Astronautical Congress noong Oktubre 2012.[87] Noong 2013, ito ang nagtanghal ng Universal Forum of Cultures at nagtanghal para sa 2019 Summer Universiade.

Arkitektura[baguhin | baguhin ang wikitext]

Makasaysayang Sentro ng Napoles
Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO
Napoli - piazza San Domenico Maggiore e guglia.jpg
PamantayanKultural: ii, iv
Sanggunian726
Inscription1995 (ika-19 sesyon)
Lugar1,021 ektarya
Sona ng buffer1,350 ektarya
Tingnan din: Mga gusali at estruktura sa Napoles

Pandaigdigang Pamanang Pook ng Napoles[baguhin | baguhin ang wikitext]

Maharlikang Palasyo ng Napoles

Nag-iwan ang kasaysayan ng 2,800-taong Napoles ng isang kayamanan ng mga makasaysayang gusali at monumento, mula sa mga kastilyong medyebal hanggang sa mga klasikal na guho, at isang malawak na hanay ng mga kalapit na makabuluhang makasaysayan at kultural na pook, kabilang ang Palasyo ng Caserta at ang Romanong guho ng Pompeya at Herculano.

Ang pinakatanyag na anyo ng arkitektura na nakikita sa kasalukuyang Napoles ay ang mga estilong Medyebal, Renasimyento, at Baroko.[88] Ang Napoles ay mayroong kabuuang 448 makasaysayang simbahan (1000 sa kabuuan[89]), at itinuturing isa sa mga pinaka-Katolikong lungsod sa mundo sa bilang ng mga lugar ng pagsamba.[90] Noong 1995, ang makasaysayang sentro ng Napoles ay itinala ng UNESCO bilang isang Pandaigdigang Pamanang Pook, isang programa ng mga Nagkakaisang Bansa na naglalayong itala at panatilihin ang mga pook na may pangkulturang o natural na halaga bilang pangkalahatang pamana ng sangkatauhan.

Ang Napoles ay isa sa pinakasinaunang lungsod sa Europa, na ang napapanahon hubog ng lunsod ay pinapanatili ang mga elemento ng mahaba at makulay na kasaysayan nito. Ang hugis-parihaba na kaayusang grid ng sinaunang Griyegong pundasyon ng Neapolis ay nakikita pa rin at nagpatuloy na ibigay ang pangunahing hugis para sa kasalukuyang-araw na latag ng lunsod ng Makasaysayang Sentro ng Napoles, isa sa pinakamahalagang pantalang lungsod sa Mediteraneo. Mula sa Gitnang Kapanahunan hanggang sa ika-18 siglo, ang Napoles ay isang sentro sa larangan ng sining at arkitektura, na ipinahayag sa mga sinaunang kuta nito, ang mga maharlikang estruktura tulad ng Maharlikang Palasyo ng 1600, at ang mga palasyo at simbahang itinaguyod ng mga maharlikang pamilya.

— Salik ng UNESCO

Mga piazza, palasyo, at kastilyo[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Kastilyong Itlog

Ang pangunahing plaza ng lungsod o piazza ng lungsod ay ang Piazza del Plebiscito. Ang pagtatayo nito ay sinimulan ng haring Bonapartistang si Joachim Murat at tinapos ng haring ng Borbon na si Fernando IV. Ang piazza ay may hangganan sa silangan ng Maharlikang Palasyo at sa kanluran ng simbahan ng San Francesco di Paola, na may mga columnata na umaabot sa magkabilang panig. Malapit ang Teatro di San Carlo, na pinakalumang bahay opera sa Italya. Direkta sa tapat ng San Carlo ang Galleria Umberto, isang sentrong pampamilihan at luklukang panlipunan.

Ang Napoles ay kilalang kilala sa mga makasaysayang kastilyo nito: Ang pinakasinauna ay ang Castel dell'Ovo ("Egg Castle"), na itinayo sa maliit na maliit na munting pulo ng Megarides, kung saan itinatag ng mga orihinal na kolonyalistang Cumas ang lungsod. Sa mga panahong Romano ang maliit na pulo ay naging bahagi ng villa ni Luculo at kalaunan ito ang lugar kung saan ang huling emperador ng kanluranin na si Romulo Augustulo, ay ipinatapon.[91] Ito rin ang naging kulungan para kay Emperatris Constanza sa pagitan ng 1191 at 1192 matapos na siya ay mabihag ng mga taga-Siciliano, at nina Conradin at Juana I ng Napoles bago ang kanilang pagbitay.

Ang Castel Nuovo, na kilala rin bilang Maschio Angioino, ay isa sa pinakamahalagang tanawin ng lungsod; ito ay itinayo noong panahon ni Carlos I, ang unang hari ng Napoles. Saksi ang Castel Nuovo sa maraming kapansin-pansin na pangyayari sa kasaysayan: halimbawa, noong 1294, nagbitiw si Papa Celestino V bilang papa sa isang bulwagan ng kastilyo, at kasunod nito si Papa Bonifacio VIII inihalal bilang papa ng collegium ng mga kardinal, bago lumipat sa Roma.[92]

Ang Castel Capuano ay itinayo noong ika-12 siglo ni Guillermo I, ang anak ni Roger II ng Sicilia, ang unang monarko ng Kaharian ng Napoles. Ito ay pinalawak ni Federico II at naging isa sa kanyang mga maharlikang palasyo. Kasabay ng kasaysayan nito, ang kastilyo ay ang tirahan ng maraming hari at reyna. Noong ika-16 na siglo ito ay naging Bulwakan ng Katarungan.[93]

Ang isa pang kastilyong Napolitano ay ang Castel Sant'Elmo, na nakumpleto noong 1329 at itinayo sa hugis ng isang bituin. Ang estratehikong posisyon nito na tumatanaw sa buong lungsod ay naging dahilan upang punteryahin ito ng iba't ibang mananakop. Noong pag-aalsa ni Masaniello noong 1647, ang mga Espanyol ay sumilong sa Sant'Elmo upang makatakasan ang mga rebolusyonaryo.[94]

Ang Kastilyo Carmine, na itinayo noong 1392 at lubos na binago noong ika-16 na siglo ng mga Español, ay giniba noong 1906 upang magkaroon ng puwang sa Via Marina, bagaman ang dalawa sa mga tore ng kastilyo ay mananatili bilang isang bantayog. Ang Moog Vigliena, na itinayo noong 1702, ay nawasak noong 1799 sa panahon ng digmaang royalista laban sa Republikang Partenopea, at ngayon ay inabandona at mga labi na lamang.[95]

Mga simbahan at iba pang mga estrukturang panrelihiyon[baguhin | baguhin ang wikitext]

Tingnan din: Talaan ng mga simbahan sa Napoles, Mga espira ng Napoles, at Sementeryong Fontanelle
Katedral ng Napoles
Mga nakabiting hardin ng Certosa di San Martino
Loob ng Simbahan ng Girolamini
Simbahan ng Gesù Nuovo

Ang Napoles ay ang luklukan ng Arkidiyoesis ng Napoles, at ang Katolisismo ay lubos na mahalaga sa populasyon[kailangan ng sanggunian]; mayroong daan-daang mga simbahan sa lungsod.[96] Ang Katedral ng Napoles ang pangunahing lugar ng pagsamba sa lungsod; bawat taon sa Setyembre 19, nagtatanghal ito ng matagal nang Himala ni San Jenaro, ang patron ng lungsod.[97] Sa panahon ng himala, kung saan libo-libong mga Napolitano ang dumadako upang saksihan, ang tuyong dugo ni Jenaro ay sinasabing magiging likido kapag inilapit sa mga banal na relikya na sinasabing kabilang sa kaniyang katawan.[98] Nasa ibaba ang isang piling listahan ng mga pangunahing simbahan, kapilya, at complex ng monasteryo ng Napoles:

Iba pang tampok[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa loob ng Galleria Umberto I

Bukod sa Piazza del Plebiscito, ang Napoles ay may dalawa pang pangunahing pampublikong plaza: ang Piazza Dante at ang Piazza dei Martiri. Ang huli ay orihinal lamang na pang-alaala sa mga relihiyosong martir, ngunit noong 1866, pagkatapos ng pag-iisa ng Italya, idinagdag ang apat na leon, na kumakatawan sa apat na mga paghihimagsik laban sa Borbon.[99]

Ang San Gennaro dei Poveri ay isang Renasimyentong ospital para sa mga mahihirap, na itinayo ng mga Espanyol noong 1667. Ito ang nangunguna sa isang mas ambisyosong proyekto, ang Ospisyong Borbon para sa Mahihirap sinimulan ni Carlos III. Ito ay para sa mga dukha at may sakit ng lungsod; nagbigay din ito ng pamayanang may sariling kakayahan kung saan ang mga mahihirap ay maninirahan at makakapagtrabaho. Bagaman isang kilalang pook, hindi na ito isang gumaganang ospital.[100]

Subteraneo ng Napoles[baguhin | baguhin ang wikitext]

Subteraneo ng Napoles
Mga pangunahing artikulo: Ilalim ng Napoles, Mga Catacumba ni San Jenaro, Mga Catacumba ni San Gaudioso, at San Pietro ad Aram

Nasa ilalim ng Napoles matatagpuan ang isang serye ng mga yungib at estruktura na nilikha ng mga siglo ng pagmimina, at ang lungsod ay nakasalalay sa ibabaw ng isang pangunahing sonang heotermiko. Mayroon ding mga sinaunang Grecorromanong imbakan na hinukay mula sa malambot na bato ng toba kung saan, at mula saan, karamihan sa lungsod ay itinayo. Humigit-kumulang 1 kilometro (0.62 mi) ng maraming kilometro ng mga lagusan sa ilalim ng lungsod ang maaaring bisitahin mula sa Napoli Sotteranea, na matatagpuan sa makasaysayang sentro ng lungsod sa Via dei Tribunali. Ang sistemang ito ng mga lagusan at sisterna ay matatagpuan sa ilalim ng halos lahat ng lungsod at matatagpuan humigit-kumulang na 30 metro (98 tal) ibaba antas ng lupa. Sa panahon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang mga lagusang ito ay ginamit bilang mga kanlungan mula sa pagsalakay mula sa himpapawid, at may mga inskripsiyon sa dingding na naglalarawan ng pagdurusa na tiniis ng mga bakwit noong panahong iyon.

Mayroong malalaking mga catacumba sa loob at paligid ng lungsod, at iba pang mga palatandaan tulad ng Piscina Mirabilis, ang pangunahing sisterna na naglilingkod sa Golpo ng Napoles noong panahong Romano.

Naroroon din ang maraming arkeolohikong paghuhukay; naibunyag sa San Lorenzo Maggiore ang macellum ng Napoles, at sa Santa Chiara, ang pinakamalaking termal complex ng lungsod noong panahong Romano.

Mga liwasan, hardin, villa, balong, at hagdanan[baguhin | baguhin ang wikitext]

Villa Comunale

Sa iba't ibang pampublikong liwasan sa Napoles, ang pinakatanyag ay ang Villa Comunale, na itinayo ng haring Borbon na si Fernando IV noong dekada 1780;[101] ang liwasan ay orihinal na isang "Maharlikang Hardin", na nakalaan para sa mga miyembro ng maharlikang pamilya, ngunit bukas sa publiko sa mga espesyal na oisyal na pista. Ang Bosco di Capodimonte, ang pinakamalawak na berdeng espasyo sa lungsod, ay nagsilbi bilang isang pangalagaan ng pangangaso ng hari. Sa loob ng Liwasan mayroong karagdagang 16 na makasaysayang gusali kabilang ang mga tirahan, mga tuluyan, simbahan, pati na rin ang mga balong, estatwa, huerto, at kakahuyan.[102]

Ang isa pang mahalagang liwasan ay ang Parco Virgiliano, may tanaw patungo sa maliit na maliit na bulkanikong pulo ng Nisida; lampas sa Nisida matatagpuan ang Procida at Ischia.[103] Ang Parco Virgiliano ay ipinangalan kay Virgilio, ang klasikal na makatang Romano at manunulat ng Latin na itinuturing na inilibing sa malapit.[104] Ang Napoles ay kilala sa maraming mga mararangyang villa, balong, at hagdanan, tulad ng Neoklasikong Villa Floridiana, ang Balong ni Neptuno, at ang mga hagdanang Pedamentina.

Heograpiya[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Golpo ng Napoles

Ang lungsod ay matatagpuan sa Golpo ng Napoles, sa kanlurang baybayin ng katimugang Italya; tumataas ito mula sa antas ng dagat hanggang sa taas na 450 metro (1,480 tal). Ang maliliit na ilog na dating tumawid sa gitna ng lungsod mula noon ay natakpan ng konstruksiyon. Nasa pagitan ito ng dalawang kilalang mabulkang rehiyon, ang Bundok Vesubio at ang Campi Flegrei (mga Campo Flegreo). Ang mga pulo ng Procida, Capri, at Ischia ay maaaring maabot lahat mula sa Napoles ng mga hidroala at lantsa. Ang mga baybaying Sorrento at ang Amalfitana ay matatagpuan sa timog ng lungsod, habang ang mga Romanong guho ng Pompeya, Herculano, Oplontis, at Estabia, na nawasak buhat ng pagsabog ng Vesubio noong 79 AD, ay makikita rin malapit. Ang mga pantalang bayan ng Pozzuoli at Baia, na bahagi ng Romanong pasilidad panghukbong-dagat ng Portus Julius, ay nasa kanluran ng lungsod.

Mga kuwarto ng Napoles[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Palazzo Donn'Anna at dalampasigang Bagno Donn'Anna sa Posillipo
Pangunahing artikulo: Mga kuwarto ng Napoles

Ang tatlumpung kuwarto (quartieri) ng Napoles ay nakalista sa ibaba. Para sa mga layuning pang-administratibo, ang tatlumpung kapitbahayan na ito ay pinagsasama-sama sa sampung lupon ng pamayanan ng pamahalaan.[105]

1. Pianura

2. Bagnoli

3. Posillipo

4. Fuorigrotta

5. Soccavo

6. Chiaiano

7. Arenella

8. Vomero

9. Chiaia

10. San Ferdinando

11. Montecalvario

12. San Giuseppe

13. Avvocata

14. Porto

15. Pendino

16. San Lorenzo

17. Mercato

18. Vicaria

19. Stella

20. San Carlo all'Arena

21. Piscinola-Marianella

22. Scampìa

23. Miano

24. Secondigliano

25. S.Pietro a Patierno

26. Poggioreale

27. Zona Industriale

28. San Giovanni a Teduccio

29. Barra

30. Ponticelli

Edukasyon[baguhin | baguhin ang wikitext]

Pangunahing gusali ng Unibersidad ng Napoles Federico II

Ang Napoles ay kilala para sa maraming mas mataas na institusyon sa edukasyon at mga sentro ng pagsasaliksik. Nagtatanghal ang Napoles ng itinuturing na pinakalumang unibersidad ng estado sa buong mundo, sa anyo ng Unibersidad ng Napoles Federico II, na itinatag ni Federico II noong 1224. Ang unibersidad ay kabilang sa pinakatanyag sa Italya, na may halos 100,000 mag-aaral at higit sa 3,000 mga propesor noong 2007.[106] Naglalaman din ito ng Harding Botaniko ng Napoles, na binuksan noong 1807 ni Joseph Bonaparte, gamit ang mga plano na inilabas sa ilalim ng haring Borbon na si Fernando IV. Nagtatampok ang 15 hectares ng hardin sa mahigit-kumulang 25,000 sample ng halaman, na kumakatawan sa higit sa 10,000 espesye ng halaman.[107]

Ang Naoples ay pinaglilingkuran din ng "Pangalawang Pamantasan" (ngayon ay pinangalanang Unibersidad ng Campania Luigi Vanvitelli), isang modernong unibersidad na binuksan noong 1989, at kung saan ay may matibay na ugnayan sa kalapit na lalawigan ng Caserta.[108] Ang isa pang kilalang sentro ng edukasyon ay ang Istituto Universitario Orientale, na dalubhasa sa kultura ng Silangan, at itinatag ng misyonerong Heswitang si Matteo Ripa noong 1732, matapos siyang bumalik mula sa korte ng Kangxi, ang Emperador ng Manchu na Dinastiyang Qing ng Tsina.[109]

Politika[baguhin | baguhin ang wikitext]

Palazzo San Giacomo, ang munisipyo
Mga pangunahing artikulo: Politika ng Campania, Talaan ng mga alkalde ng Napoles, at Halalan sa Napoles

Pamamahala[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang bawat isa sa 7,904 komuna sa Italya ay lokal na kinakatawan ng isang sangguniang panlungsod pinamumunuan ng isang nahalal na alkalde, na kilala bilang isang sindaco at impormal na tinawag na unang mamamayan (primo cittadino). Ang sistemang ito, o isa na kapareho nito, ay nakatalaga na mula nang salakayin ang Italya ng mga puwersang Napoleon noong 1808. Nang maibalik ang Kaharian ng Dalawang Sicilia, ang sistema ay napanatili na may mga kasapi ng mga maharlika na pumupuno sa mga gampaning alkalde. Sa pagtatapos ng ika-19 na siglo, ang mga partido politikal ay nagsimulang umusbong; sa panahong pasista, ang bawat komite ay kinatawan ng isang podestà. Mula noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang tanawin ng politika ng Napoles ay hindi alinman sa malakas na naging makakanan o makakaliwa – kapuwa mga Kristiyanong demokrata at demokratikong sosyalista ang namamahala sa lungsod sa iba't ibang panahon, na may halos pantay na dalas. Sa kasalukuyan, ang alkalde ng Napoles ay si Gaetano Manfredi.

Mga pagkakahating pang-administratibo[baguhin | baguhin ang wikitext]

Unang munisipalidad - Chiaia, Posillipo, San Ferdinando
Ikalawang munisipalidad - Avvocata, Mercato, Montecalvario, Pendino, Porto, San Giuseppe
Ikatlong munisipalidad - San Carlo all'Arena, Stella
Ikaapat na munisipalidad - Poggioreale, San Lorenzo, Vicaria, Zona Industriale
Ikalimang munisipalidad - Arenella, Vomero
Ikaanim na munisipalidad - Barra, Ponticelli, San Giovanni a Teduccio
Ikapitong munisipalidad - Miano, San Pietro a Patierno, Secondigliano
Ikawalong munisipalidad - Chiaiano, Marianella, Piscinola, Scampia
Ikasiyam na munisipalidad - Pianura, Soccavo
Ikasampung munisipalidad - Bagnoli, Fuorigrotta

Ekonomiya[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sentro Direksiyonal ng Napoles
Ang pantalan ng Napoles
Pangunahing artikulo: Ekonomiya ng Napoles

Ang Napoles ay ang ika-apat na pinakamalaking ekonomiya sa Italya pagkatapos ng Milan, Roma, at Turin, at ito ang ika-103 pinakamalaking ekonomiyang panlungsod sa daigdig sa pamamagitan ng kapangyarihan sa pagbili, na may tinatayang 2011 GDP na US$ 83.6 bilyon, katumbas ng $ 28,749 bawat katao.[110][111] Ang Napoles ay isang pangunahing pusod ng cargo, at ang pantalan ng Napoles ay isa sa pinakamalaki at pinakaabala sa Mediteraneo. Ang lungsod ay nakaranas ng makabuluhang paglago ng ekonomiya mula pa noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ngunit ang kawalan ng trabaho ay nananatiling isang pangunahing problema,[112][113][114] at ang lungsod ay kinatatangian ng mataas na antas ng katiwalian sa politika at organisadong krimen.[115][116][wala sa ibinigay na pagbabanggit]

Ang Napoles ay isang pangunahing pambansa at pandaigdingang patutunguhan ng turista, na isa sa mga nangungunang lungsod para sa mga turista sa Italya at Europa. Sinimulang bisitahin ng mga turista ang Napoles noong ika-18 siglo, sa panahon ng Dakilang Pasyal. Sa mga pandaigdigang pagdating, ang Napoles ay ang ika-166 na pinakadinadalaw na lungsod sa mundo noong 2008, na may 381,000 bisita (1.6% na pagbaba mula sa nakaraang taon), matapos ng Lille, ngunit higit sa York, Stuttgart, Belgrado, at Dallas.[117]

Sa mga nagdaang panahon, nagkaroon ng paglipat mula sa isang tradisyonal na ekonomiya na nakabatay sa agrikultura sa lalawigan ng Napoles patungo sa isa batay sa mga industriya ng serbisyo.[118] Noong unang bahagi ng 2002, mayroong higit sa 249,590 negosyo na nagpapatakbo sa lalawigan na nakarehistro sa Pampublikong Talaan ng Kamara ng Komersiyo.[119] Ang sektor ng serbisyo ay nagpapatrabaho sa karamihan ng Napolitano, bagaman higit sa kalahati nito ay maliliit na negosyo na may mas mababa sa 20 manggagawa; 70 kumpanya ang sinasabing katamtamang laki na may higit sa 200 manggagawa; at 15 ang may higit sa 500 manggagawa.[119]

Noong 2003, ang trabaho sa lalawigan ng Napoles ay nakahanay sa mga sumusunod:[120]

Mga serbisyo publiko Paggawa Komersiyo Konstruksiyon Transportasyon
Porsiyento 30.7% 18% 14% 9.5% 8.2%

Turismo[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Napoles, kasama ng Florencia, Roma, Venecia, at Milan, ay isa sa pangunahing destinasyon ng mga turista sa Italya.[121] Na may 3,700,000 na mga bisita noong 2018,[122] ang lungsod ay ganap na umusbong mula sa matinding pagbaba ng turista noong nakaraang mga dekada (sanhi lalo na sa unilateral na patutunguhan ng isang pang-industriyang lungsod ngunit dahil din sa pinsala sa imaheng dulot ng Italyanong media,[123][124] mula sa lindol sa Irpinia noong 1980 at ang krisis sa basura, na pumabor sa mga baybaying sentro sa kalakhang pook nito).[125] Gayunpaman, upang masuri nang mabuti ang kalagayan, dapat isaalang-alang na ang isang malaking bahagi ng mga turista ay bumibisita sa Napoles bawat taon, ay nananatili sa maraming mga lokalidad sa paligid nito,[126] konektado sa lungsod na may parehong mga pribado at pampublikong direktang linya.[127][128] Ang mga pang-araw-araw na pagbisita sa Napoles ay isinasagawa ng iba't ibang Romanong operator ng pasyal at ng lahat ng mga pangunahing resort pangturista ng Campania: Ang Napoles ang pang-labing isang pinakabinibisitang munisipalidad sa Italya at ang una sa Timog.

Kultura[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sining[baguhin | baguhin ang wikitext]

Isang romantikong pagpipinta ni Salvatore Fergola na nagpapakita ng 1839 na pagpapasinaya ng linya ng riles ng Naples-Portici

Ang Napoles ay matagal nang naging sentro ng sining at arkitektura, na tinutuldukan mga simbahang Medyebal, Renasimiyento, at Baroko, mga kastilyo at palasyo. Ang isang pangunahing kadahilanan sa pagpapaunlad ng paaralan ng pagpipintang Napolitano ay ang pagdating ni Caravaggio sa Napoles noong 1606. Noong ika-18 siglo, dumaan ang Napoles sa isang panahon ng neoklasisismo, kasunod ng pagtuklas ng napakalawak na mga guhong Romano ng Herculano at Pompeya.

Ang Suriang Napolitano ng Belyas-Artes, itinatag ni Carlos III ng Borbon noong 1752 bilang ang Real Accademia di Disegno (tl: Maharlikang Surian ng Disenyo), ay ang sentro ng artistikong Paaralan ng Posillipo noong ika-19 na siglo. Ang mga artista tulad nina Domenico Morelli, Giacomo Di Chirico, Francesco Saverio Altamura, at Gioacchino Toma ay nagsilikha sa Napoles sa panahong ito, at marami sa kanilang mga gawa ang ipinakita ngayon sa koleksiyon ng sining ng Surian. Nag-aalok ang modernong Academy ng mga kurso sa pagpipinta, dekorasyon, eskultura, disenyo, pagpapanumbalik, at pagpaplano ng lunsod. Kilala rin ang Napoles sa mga sinehan nito, na kabilang sa mga pinakaluma sa Europa – ang bahay opera ng Teatro di San Carlo nagsimula pa noong ika-18 siglo.

Ang Napoles din ang tahanan ng masining na tradisyon ng porselanang Capodimonte. Noong 1743, itinatag ni Carlos ng Bourbon ang Maharlikang Pagawaan ng Capodimonte, na ang marami sa mga likhang sining ay ipinapakita na ngayon sa Museo ng Capodimonte. Marami sa mga pabrika ng porselana ng Napoles ang nananatiling aktibo ngayon.

Lutuin[baguhin | baguhin ang wikitext]

Napolitanong pizza. Inimbento ang pizza sa Napoles
Sfogliatelle, isang tanyag na Napolitanong tinapay
Mga pangunahing artikulo: Lutuing Napolitano, Napolitanong sorbetes, Napolitanong pizza, at Napolitanong ragù

Ang Napoles ay sikat sa daigdig para sa kanyang lutuin at alak; kumukuha ito ng mga impluwensiya sa pagluluto mula sa maraming kultura na namalagi rito sa kurso ng kasaysayan nito, kasama na ang mga Griyego, Español, at Pranses. Ang lutuing Napolitano ay lumitaw bilang isang natatanging anyo noong ika-18 siglo. Ang mga sangkap ay karaniwang mayaman sa panlasa, habang nananatiling abot-kaya sa pangkalahatang populasyon.[129]

Ang Napoles ay tradisyonal na itinuturing bilang tahanan ng pizza.[130] Nagmula ito bilang pagkain ng mga mahihirap, ngunit sa ilalim ng Fernando IV, naging tanyag ito sa mga matataas na klase: ang sikat na Margherita pizza ay pinangalanan matapos kay Reyna Margarita ng Saboya matapos ang kaniyang pagbisita sa lungsod.[131] Tradisyonal na niluluto sa isang pugon na may mga sinusunog na kahoy, ang mga sangkap ng Napolitanong pizza ay mahigpit na pinanganagsiwaan ng batas mula pa noong 2004, at dapat isama ang uri ng harina ng trigo na "00" kasama ang pagdaragdag ng uri ng harina na "0" pampaalsa, natural na mineral na tubig, mga binalatang kamatis o mga sariwang seresang kamatis, mozzarella, asing dagat, at extra birhen na langis ng oliba.[132]

Ang spaghetti ay naiugnay din sa lungsod at karaniwang kinakain ng mga tulya vongole o lupini di mare: isang tanyag na simbolikong kuwentong-bayang Napolitanong ay ang personahong comic na si Pulcinella na kumakain ng isang plato ng spaghetti.[133] Kabilang sa iba pang mga lutuing sikat sa Napoles ang Parmigiana di melanzane, spaghetti alle vongole, at casatiello.[134] Bilang isang lungsod sa baybayin, ang Napoles ay kilala pa sa maraming pagkaing pagkaing dagat, kabilang ang impepata di cozze (pinamintang tahong), purpetiello affogato (pugitang inilagay sa sabaw), alici marinate (inatsarang dilis), baccalà alla napoletana (inasinang bakalaw) at baccalà fritto (pritong bakalaw), isang ulam na karaniwang kinakain tuwing panahon ng Pasko.

Wika[baguhin | baguhin ang wikitext]

Pangunahing artikulo: Wikang Napolitano

Ang wikang Napolitano, na itinuturing na isang natatanging wika at pangunahin na sinasalita sa lungsod, ay matatagpuan din sa rehiyon ng Campania at ikinalat sa iba pang lugar ng Katimugang Italya ng mga Napolitanong imigrante, at sa maraming pang lugar sa mundo. Noong Oktubre 14, 2008, isang batas pangrehiyon ang ipinataw ng Campania na may epekto na ang paggamit ng wikang Napolitano bilang protektado.[135]

Ang terminong "wikang Napolitano" ay madalas na ginagamit upang ilarawan ang wika ng lahat ng Campania (maliban sa Cilento), at kung minsan ay inilalapat sa buong wikang Timog Italyano; tinutukoy ng Ethnologue ang huli bilang Napoletano-Calabrese.[136] Ang grupong pangwika na ito ay sinasalita sa buong bahagi ng katimugang kontinental ng Italya, kabilang ang distrito ng Gaeta at Sora sa katimugang Lazio, ang katimugang bahagi ng Marche at Abruzzo, Molise, Basilicata, hilagang Calabria, at hilaga at gitnang Apulia. Noong 1976, mayroong tinatayang 7,047,399 katutubong nagsasalita ng pangkat na ito ng mga diyalekto.[137]

Pananahi[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang pananahing Napolitano ay nagbunga bilang isang pagtatangka upang paluwagin ang kasikipan ng pananahing Ingles, na hindi angkop sa Napolitanong estilo ng pamumhay.[138]

Mga Napolitano[baguhin | baguhin ang wikitext]

Mga onoraryong mamamayan[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang mga taong iginawad ang onoraryong pagkamamamayan ng Napoles ay sina:

Petsa Pangalan Mga tala
Pebrero 15, 2016 Abdullah Öcalan Ang nagtatag na miyembro ng Partido ng mga Manggagawa sa Kurdistan (PKK) na nakakulong sa Turkiya[139]
Hulyo 9, 2016 Sophia Loren Nagwaging artistang Italyano sa Oscars[140]
Hulyo 5, 2017 Diego Maradona Napolitano at Arhentinong manlalaro ng futbol[141]
Hunyo 27, 2020 Patrick Zaki Mag-aaral at aktibistang pangkarapatang pantao na ibinilanggo sa Ehipto[142]

Mga ugnayang pandaigdig[baguhin | baguhin ang wikitext]

Tingnan din: Talaan ng mga kambal na bayan at kapatid na lungsod sa Italya

Mga kambal bayan at mga kapatid na lungsod[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Napoles ay kambal sa:[143]

Pakikipagtulungan[baguhin | baguhin ang wikitext]

Talasanggunian[baguhin | baguhin ang wikitext]

  1. ↑ "Popolazione Residente al 1° Gennaio 2018". Istat. Nakuha noong 16 Marso 2019.
  2. ↑ Gleijeses, Vittorio (1977). The History of Naples, since Origins to Modern Times. Naples.
  3. ↑ http://demo.istat.it/bilmens2009gen/index.html=Monthly[patay na link]
  4. ↑ David J. Blackman; Maria Costanza Lentini (2010). Ricoveri per navi militari nei porti del Mediterraneo antico e medievale: atti del Workshop, Ravello, 4–5 novembre 2005. Edipuglia srl. pa. 99. ISBN 978-88-7228-565-7.
  5. ↑ "Greek Naples". naplesldm.com. Tinago mula sa orihinal noong 21 Marso 2017. Nakuha noong 9 Mayo 2017.
  6. ↑ Daniela Giampaola, Francesca Longobardo (2000). Naples Greek and Roman. Electa.
  7. ↑ "Virgil in Naples". naplesldm.com. Tinago mula sa orihinal noong 2 Abril 2017. Nakuha noong 9 Mayo 2017.
  8. ↑ Alessandro Giardino (2017), Corporeality and Performativity in Baroque Naples. The Body of Naples. Lexington.
  9. ↑ "Umanesimo in "Enciclopedia dei ragazzi"". www.treccani.it (sa wikang Italyano). Nakuha noong 2020-12-28.
  10. ↑ Musi, Aurelio. Napoli, una capitale e il suo regno (sa wikang Italyano). Touring. pa. 118, 156.
  11. ↑ Florimo, Francesco. Cenno Storico Sulla Scuola Musicale De Napoli (sa wikang Italyano). Nabu Press.
  12. ↑ "Bombing of Naples". naplesldm.com. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 27 Hunyo 2017. Nakuha noong 9 Mayo 2017.
  13. ↑ "Sr-m.it" (PDF). Tinago mula sa orihinal (PDF) noong 8 Pebrero 2018.
  14. ↑ "Napoli, l'inaugurazione dell'Hub di Direzione Strategica della Nato". La Repubblica. 5 Setyembre 2017. Tinago mula sa orihinal noong 5 Setyembre 2017.
  15. ↑ "Rivistameridiana.it" (PDF). Tinago mula sa orihinal (PDF) noong 26 Disyembre 2014.
  16. ↑ "Quali sono i ristoranti stellati in Italia? Ecco la guida Michelin 2021". Touring Club Itlaiano.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  17. ↑ {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  18. ↑ "Neapolis Station – Archaeological Yards" Naka-arkibo 20 May 2013[Date mismatch] sa Wayback Machine..
  19. ↑ "Port of Naples" Naka-arkibo 28 April 2012[Date mismatch] sa Wayback Machine..
  20. ↑ Attilio Wanderlingh (2010).
  21. ↑ Archemail.it Naka-arkibo 29 March 2013[Date mismatch] sa Wayback Machine..
  22. ↑ "Greek Naples". naplesldm.com. Tinago mula sa orihinal noong 21 Marso 2017. Nakuha noong 9 Mayo 2017.
  23. ↑ "Touring Club of Italy, Naples: The City and Its Famous Bay, Capri, Sorrento, Ischia, and the Amalfi, Milano". Touring Club of Italy. 2003. pa. 11. ISBN 88-365-2836-8.
  24. ↑ "Antic Naples". Naples.Rome-in-Italy.com. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 25 Disyembre 2008.
  25. ↑ {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  26. ↑ {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  27. ↑ Herbermann, Charles, pat. (1913). "Naples" . Catholic Encyclopedia (sa wikang Ingles). New York: Robert Appleton Company.
  28. ↑ Wolfram, Herwig (1997). The Roman Empire and Its Germanic Peoples. University of California Press. ISBN 978-0-520-08511-4.
  29. ↑ "Belisarius – Famous Byzantine General". About.com. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 19 Abril 2009. Naka-arkibo 19 April 2009[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  30. ↑ Wolfram, Herwig (1997). The Roman Empire and Its Germanic Peoples. University of California Press. ISBN 978-0-520-08511-4.
  31. ↑ Kleinhenz, Christopher (2004). Medieval Italy: An Encyclopedia. Routledge. ISBN 978-0-415-22126-9.
  32. ↑ Kleinhenz, Christopher (2004). Medieval Italy: An Encyclopedia. Routledge. ISBN 978-0-415-22126-9.
  33. ↑ McKitterick, Rosamond (2004). The New Cambridge Medieval History. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85360-6.
  34. ↑ {{cite book}}: Walang laman na citation (tulong)
  35. ↑ Magnusson & Goring 1990
  36. ↑ Hilmar C. Krueger.
  37. ↑ {{cite book}}: Walang laman na citation (tulong)
  38. ↑ Bradbury, Jim (8 Abril 2004). The Routledge Companion to Medieval Warfare. Routledge. ISBN 978-0-415-22126-9.
  39. ↑ "Kingdom of Sicily, or Trinacria". Encyclopædia Britannica. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 26 Oktubre 2007.
  40. ↑ "Swabian Naples". naplesldm.com. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 19 Marso 2017. Nakuha noong 9 Mayo 2017.
  41. ↑ Astarita, Tommaso (2013). "Introduction: "Naples is the whole world"". A Companion to Early Modern Naples. Brill. pa. 2.
  42. ↑ "Sicilian History". Dieli.net. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 4 Mayo 2009. Nakuha noong 26 Pebrero 2008.
  43. ↑ "Naples – Castel Nuovo". PlanetWare.com. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 18 Mayo 2008. Nakuha noong 26 Pebrero 2008.
  44. ↑ Warr, Cordelia; Elliott, Janis (2010). Art and Architecture in Naples, 1266–1713: New Approaches. John Wiley & Sons. pa. 154–155.
  45. ↑ Bruzelius, Caroline (1991). ""ad modum franciae": Charles of Anjou and Gothic Architecture in the Kingdom of Sicily". Journal of the Society of Architectural Historians. University of California Press. 50 (4): 402–420. doi:10.2307/990664. JSTOR 990664.
  46. ↑ {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  47. ↑ "Sicilian History". Dieli.net. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 4 Mayo 2009. Nakuha noong 26 Pebrero 2008.
  48. ↑ Constable, Olivia Remie (1 Agosto 2002). Housing the Stranger in the Mediterranean World: Lodging, Trade, and Travel. Humana Press. ISBN 978-1-58829-171-4.
  49. ↑ "Angioino Castle, Naples". Naples-City.info. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 29 Setyembre 2008. Nakuha noong 26 Pebrero 2008.
  50. ↑ "Aragonese Overseas Expansion, 1282–1479". Zum.de. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 29 Disyembre 2008.
  51. ↑ "Ferrante of Naples: the statecraft of a Renaissance prince". 7 Oktubre 2007.Padron:Dl
  52. ↑ "Naples Middle-Ages". Naples.Rome-in-Italy.com. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 10 Abril 2008.
  53. ↑ "Spanish acquisition of Naples". Encyclopædia Britannica. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 18 Pebrero 2008.
  54. ↑ "Spanish acquisition of Naples". Encyclopædia Britannica. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 18 Pebrero 2008.
  55. ↑ Matthews, Jeff (2005). "Don Pedro de Toledo". Around Naples Encyclopedia. Faculty.ed.umuc.edu. Tinago mula sa orihinal noong 9 Mayo 2008.
  56. ↑ Niaz, Ilhan (2014). Old World Empires: Cultures of Power and Governance in Eurasia. Routledge. pa. 399. ISBN 978-1317913795.
  57. ↑ Colin McEvedy (2010), The Penguin Atlas of Modern History (to 1815).
  58. ↑ "Spanish acquisition of Naples". Encyclopædia Britannica. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 18 Pebrero 2008.
  59. ↑ Byrne, Joseph P. (2012). Encyclopedia of the Black Death. ABC-CLIO. pa. 249. ISBN 978-1598842548.
  60. ↑ "Charles VI, Holy Roman emperor". Bartleby.com. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 2 Pebrero 2009.
  61. ↑ "Charles of Bourbon – the restorer of the Kingdom of Naples". RealCasaDiBorbone.it. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 26 Setyembre 2009.
  62. ↑ "The Parthenopean Republic". Faculty.ed.umuc.edu. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 6 Marso 2001. Naka-arkibo 6 March 2001[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  63. ↑ {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  64. ↑ 64.0 64.1 {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  65. ↑ "Austria Naples – Neapolitan War 1815". Onwar.com. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 31 Hulyo 2001.
  66. ↑ {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  67. ↑ {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  68. ↑ Webb, Diana (6 Hunyo 1996). "La dolce vita? Italy by rail, 1839–1914". History Today. Tinago mula sa orihinal noong 24 Setyembre 2015.
  69. ↑ "Italians around the World: Teaching Italian Migration from a Transnational Perspective". OAH.org. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 27 Nobyembre 2010.
  70. ↑ Moretti, Enrico (1999). "Social Networks and Migrations: Italy 1876–1913". International Migration Review. 33 (3): 640–657. JSTOR 2547529.
  71. ↑ Snowden, Frank M. (2002). Naples in the Time of Cholera, 1884–1911. Cambridge University Press.
  72. ↑ Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang snowden); $2
  73. ↑ "Archived copy" (PDF). Tinago mula sa orihinal (PDF) noong 5 Marso 2016. Nakuha noong 9 Hulyo 2018.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  74. ↑ "Eddyburg.it - Bisogna Sventrare Napoli!". 25 Enero 2012. Tinago mula sa orihinal noong 25 Enero 2012.
  75. ↑ 75.0 75.1 "Bombing of Naples". naplesldm.com. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 27 Hunyo 2017. Nakuha noong 9 Mayo 2017.
  76. ↑ Hughes, David (1999). British Armoured and Cavalry Divisions. Nafziger. pa. 39–40.
  77. ↑ Atkinson, Rick (2 Oktubre 2007). The Day of Battle. 4889: Henry Holt and Co.{{cite book}}: CS1 maint: location (link)
  78. ↑ "North and South: The Tragedy of Equalization in Italy". Frontier Center for Public Policy. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal (PDF) noong 29 Agosto 2003. Naka-arkibo 29 August 2003[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  79. ↑ Fraser, Christian (7 Oktubre 2007). "Naples at the mercy of the mob". BBC. Tinago mula sa orihinal noong 14 Hunyo 2007.
  80. ↑ Sito della Presidenza del Consiglio dei Ministri (pat.). "Consiglio dei Ministri n. 76/09" (PDF). Tinago mula sa orihinal (PDF) noong 10 Hulyo 2018. Nakuha noong 19 Agosto 2019. Naka-arkibo 10 July 2018[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  81. ↑ "Berlusconi Takes Cabinet to Naples, Plans Tax Cuts, Crime Bill". Bloomberg L.P. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 24 Hulyo 2012.
  82. ↑ "Naples, city of the hard luck story" Naka-arkibo 7 April 2017[Date mismatch] sa Wayback Machine..
  83. ↑ "Unemployment spawns protests across Naples".
  84. ↑ "Cricca veneta sui rifiuti di Napoli: arrestati i fratelli Gavioli" (in Italian) Naka-arkibo 22 June 2012[Date mismatch] sa Wayback Machine..
  85. ↑ "Gestione rifiuti a Napoli, undici arresti tra Venezia e Treviso" (in Italian) Naka-arkibo 25 January 2014[Date mismatch] sa Wayback Machine..
  86. ↑ UN Habitat.
  87. ↑ Proietti, Manuela. "Expo 2012, Napoli capitale dello spazio| Iniziative | DIREGIOVANI". Diregiovani.it. Nakuha noong 25 Enero 2010.[patay na link]
  88. ↑ "Historical centre". INaples.it. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 10 Mayo 2012. Nakuha noong 22 Enero 2013. Naka-arkibo 10 May 2012[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  89. ↑ Ilgiornaledellarte.com Naka-arkibo 15 August 2013[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  90. ↑ "Naples". Red Travel. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 3 Marso 2012. Naka-arkibo 3 March 2012[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  91. ↑ "Cultura - Il castel dell'ovo". Tinago mula sa orihinal noong 14 Agosto 2013. Nakuha noong 9 Agosto 2013.
  92. ↑ "Cultura - Patrimonio Artistico e Museale - Castel Nuovo". Tinago mula sa orihinal noong 12 Enero 2012. Nakuha noong 9 Abril 2012.
  93. ↑ "Fondazione Castel Capuano". Tinago mula sa orihinal noong 10 Hulyo 2018. Nakuha noong 10 Hulyo 2018.
  94. ↑ Giuseppe Grispello, Il mistero di Castel Sant'Elmo, Napoli, Guida, 1999, ISBN 88-7188-322-5.
  95. ↑ Ruggiero Gennaro, I castelli di Napoli, Napoli, Newton & Compton, 1995, ISBN 88-7983-760-5.
  96. ↑ "Naples". Red Travel. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 3 Marso 2012. Naka-arkibo 3 March 2012[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  97. ↑ {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  98. ↑ "Saint Gennaro". SplendorofTruth.com. 24 Marso 2015. Tinago mula sa orihinal noong 2 Abril 2015. Nakuha noong 24 Marso 2015. Naka-arkibo 2 April 2015[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  99. ↑ "Piazza Dei Martiri". INaples.it. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 22 Hulyo 2011. Nakuha noong 1 Marso 2008. Naka-arkibo 22 July 2011[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  100. ↑ Ceva Grimaldi, Francesco (1857). Della città di Napoli dal tempo della sua fondazione sino al presente. Stamperia e calcografia. pa. 521. Nakuha noong 14 Pebrero 2013. Sipi: Albergo Reale dei Poveri napoli.
  101. ↑ "Villa Comunale". Faculty.ed.umuc.edu. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 29 Agosto 2003. Naka-arkibo 29 August 2003[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  102. ↑ "Information en". Tinago mula sa orihinal noong 2021-06-05. Nakuha noong 2021-09-19.
  103. ↑ "Parco Virgiliano". SkyTeam.com. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 3 Oktubre 2011. Naka-arkibo 3 October 2011[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  104. ↑ {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  105. ↑ "Quartieri". Palapa.it. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 4 Setyembre 2015. Nakuha noong 19 Pebrero 2008.
  106. ↑ "University of Naples 'Federico II'". UNINA.it. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 29 Pebrero 2008. Naka-arkibo 29 February 2008[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  107. ↑ "Orto Botanico di Napoli". OrtoBotanico.UNINA.it. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 12 Pebrero 2008. Nakuha noong 13 Marso 2008. Naka-arkibo 12 February 2008[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  108. ↑ "Scuola: Le Università". NapoliAffari.com. 7 Oktubre 2007. Tinago mula sa orihinal noong 19 Hulyo 2014. Naka-arkibo 19 July 2014[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  109. ↑ Ripa, Matteo (1849). Memoirs of Father Ripa: During Thirteen Years Residence at the Court of Peking in the Service of the Emperor of China. New York Public Library.
  110. ↑ "Global city GDP 2011". Brookings Institution. Tinago mula sa orihinal noong 9 Abril 2013. Nakuha noong 5 Marso 2013.
  111. ↑ ""Which are the largest city economies in the world and how might this change by 2025?"". Tinago mula sa orihinal noong 2013-05-31. Nakuha noong 2021-09-19. Naka-arkibo 2011-05-04 sa Wayback Machine.
  112. ↑ "Il Comune - Area statistica - struttura della popolazione e territorio - città - condizione professionale". www.comune.napoli.it (sa wikang Italyano). Comune di Napoli. Nakuha noong 5 Oktubre 2019.
  113. ↑ "Tasso di disoccupazione : Tasso di disoccupazione - livello provinciale". dati.istat.it. Nakuha noong 5 Oktubre 2019.
  114. ↑ Grassi, Paolo (14 Marso 2018). "Napoli, è record di disoccupati". Corriere del Mezzogiorno (sa wikang Italyano). Nakuha noong 5 Oktubre 2019.
  115. ↑ "Cricca veneta sui rifiuti di Napoli: arrestati i fratelli Gavioli" (in Italian) Naka-arkibo 22 June 2012[Date mismatch] sa Wayback Machine..
  116. ↑ "Gestione rifiuti a Napoli, undici arresti tra Venezia e Treviso" (in Italian) Naka-arkibo 25 January 2014[Date mismatch] sa Wayback Machine..
  117. ↑ "Euromonitor Internationals Top City Destinations Ranking Euromonitor archive". Euromonitor.com. 12 Disyembre 2008. Tinago mula sa orihinal noong 11 Enero 2010. Nakuha noong 28 Marso 2010.
  118. ↑ "Rapporto sullo stato dell'economia della Provincia di Napoli". Istituto ISSM. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 27 Setyembre 2011. Nakuha noong 6 Marso 2008. Naka-arkibo 27 September 2011[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  119. ↑ 119.0 119.1 {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  120. ↑ {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  121. ↑ ildenaro.it (2018-03-23). "Turismo, dal Cipe 6 milioni per le "top destinations" d'Italia: c'è anche Napoli". Ildenaro.it (sa wikang Italyano). Nakuha noong 2021-02-25.
  122. ↑ "Turismo in Italia nel 2018". istat.it (sa wikang Italyano). 2019-07-15. Nakuha noong 2021-02-25.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  123. ↑ "Sassi / La cattiva scuola". CADMO (1): 26. 2015-07-12. doi:10.3280/cad2015-001003. ISSN 1122-5165. Nakuha noong 2021-02-25.
  124. ↑ "Se il Sud è la parte cattiva del Paese". Corriere della Sera (sa wikang Italyano). 2016-02-12. Nakuha noong 2021-02-25.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  125. ↑ "E' uscito il libro Lo stato della città. Napoli e la sua area metropolitana a cura di Luca Rossomando : Inchiesta". Nakuha noong 2021-02-25.
  126. ↑ "Linee guida per lo sviluppo turistico della Regione Campania, pp.10 a 13" (PDF). sito.regione.campania. Nakuha noong 2021-02-25.{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link)
  127. ↑ g.marinelli (2018-02-01). "Campania Express 2019". EAV srl (sa wikang Italyano). Nakuha noong 2021-02-25.
  128. ↑ g.marinelli (2018-02-01). "Campania Express 2019". EAV srl (sa wikang Italyano). Nakuha noong 2021-02-25.
  129. ↑ "The Foods of Sicily – A Culinary Journey". ItalianFoodForever.com. 24 Hunyo 2007. Tinago mula sa orihinal noong 12 Pebrero 2008. Nakuha noong 19 Hunyo 2013. Naka-arkibo 12 February 2008[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  130. ↑ {{cite news}}: Walang laman na citation (tulong)
  131. ↑ "Pizza – The Pride of Naples". HolidayCityFlash.com. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 19 Hunyo 2006. Nakuha noong 24 Hunyo 2013.
  132. ↑ "Proposal of recognition of the Specialita' Traditionale Garantita 'Pizza Napoletana'" Naka-arkibo 8 February 2009[Date mismatch] sa Wayback Machine..
  133. ↑ "La cucina napoletana". PortaNapoli.com. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 15 Mayo 2013. Nakuha noong 24 Hunyo 2013.
  134. ↑ "Campania". CuciNet.com. 8 Enero 2008. Tinago mula sa orihinal noong 27 Nobyembre 2012. Nakuha noong 24 Hunyo 2013. Naka-arkibo 27 November 2012[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  135. ↑ "Tutela del dialetto, primo via libera al Ddl campano". Il Denaro (sa wikang Italyano). 15 Oktubre 2008. Tinago mula sa orihinal noong 27 Hulyo 2011. Nakuha noong 22 Hunyo 2013.
  136. ↑ "Ethnologue Napoletano-Calabrese". Ethnologue.com. Tinago mula sa orihinal noong 14 Mayo 2011. Nakuha noong 13 Marso 2011.
  137. ↑ {{cite web}}: Walang laman na citation (tulong)
  138. ↑ Arianna Reggio (6 Hunyo 2017). "Your Guide to Neapolitan Jacket Characteristics". journal.styleforum.net. Tinago mula sa orihinal noong 5 Setyembre 2017. Nakuha noong 5 Setyembre 2017.
  139. ↑ {{cite web}}: Walang laman na citation (tulong)
  140. ↑ {{cite web}}: Walang laman na citation (tulong)
  141. ↑ {{cite web}}: Walang laman na citation (tulong)
  142. ↑ {{cite web}}: Walang laman na citation (tulong)
  143. ↑ "Gemellaggi". comune.napoli.it (sa wikang Italyano). Napoli. Tinago mula sa orihinal noong 22 Hulyo 2013. Nakuha noong 15 Disyembre 2019.
  144. ↑ 144.0 144.1 144.2 Maling banggit (Hindi tamang <ref> tag; walang binigay na teksto para sa refs na may pangalang gemel); $2
  145. ↑ 姉妹・友好・兄弟都市 [Sister, friendship or Twin cities]. Kagoshima International Affairs Division (sa wikang Hapones). Tinago mula sa orihinal noong 8 Enero 2013. Nakuha noong 13 Oktubre 2016. Naka-arkibo 8 January 2013[Date mismatch] sa Wayback Machine.
  146. ↑ "Twin-cities of Azerbaijan". Azerbaijans.com. Tinago mula sa orihinal noong 9 Agosto 2013. Nakuha noong 9 Agosto 2013.
  147. ↑ Mazumdar, Jaideep (17 Nobyembre 2013). "A tale of two cities: Will Kolkata learn from her sister?". The Times of India. New Delhi. Tinago mula sa orihinal noong 23 Hulyo 2014. Nakuha noong 17 Nobyembre 2013.
  148. ↑ Fraternity cities on Sarajevo Official Web Site Naka-arkibo 1 December 2008[Date mismatch] sa Wayback Machine.. City of Sarajevo. 2008. Retrieved 9 Nobyembre 2008.

Mga panlabas na link[baguhin | baguhin ang wikitext]

Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Napoles&oldid=1985365"