Batangas

Batangas
Lalawigan
Lalawigan ng Batangas
Watawat
Mapa ng Pilipinas na magpapakita ng lalawigan ng Batangas
Mga koordinado: 13°50'N, 121°0'E
Bansa	Pilipinas
Rehiyon	Calabarzon
Kabisera	Lungsod ng Batangas
Pagkakatatag	1581 (Huliyano)
Pamahalaan
• Uri	Sangguniang Panlalawigan
• Gobernador	Hermilando Mandanas
• Manghalalal	1,819,071 na botante (2022)
Lawak
• Kabuuan	3,119.75 km2 (1,204.54 milya kuwadrado)
Populasyon  (senso ng 2020)
• Kabuuan	2,908,494
• Kapal	930/km2 (2,400/milya kuwadrado)
• Kabahayan	716,192
Ekonomiya
• Kaurian ng kita	ika-1 klase ng kita ng lalawigan
• Antas ng kahirapan	4.30% (2021)
• Kita	(2020)
• Aset	(2020)
• Pananagutan	(2020)
• Paggasta	(2020)
Pagkakahating administratibo
• Mataas na urbanisadong lungsod	0
• Lungsod	5
• Bayan	30
• Barangay	1,078
• Mga distrito	4
Sona ng oras	UTC+8 (PST)
Kodigo postal	4200–4234
PSGC	041000000
Kodigong pantawag	43
Kodigo ng ISO 3166	PH-BTG
Klima	tropikal na monsoon na klima
Mga wika	Tagalog Batanggenyo wikang Tagalog
Websayt	http://www.batangas.gov.ph

Ang Batangas (pagbigkas: ba•táng•gas) ay isang lalawigan ng Pilipinas na matatagpuan sa timog-kanlurang bahagi ng Luzon sa rehiyon ng Calabarzon. Ang Lungsod ng Batangas ang kabisera nito. Napaliligiran ito ng mga lalawigan ng Cavite at Laguna sa hilaga at Quezon sa silangan. Pagtawid sa Verde Island Passages sa timog, matatagpuan ang Mindoro at sa kanluran naman ang Timog Dagat Tsina.

Isa ang Batangas sa pinakasikat na destinasyong panturismong malapit sa Kalakhang Maynila. Maraming mga magagandang baybayin ang lalawigan at kilala sa magagandang pook sisiran o "diving spots" kasama ang Anilao sa Mabini, ang pulo ng Sombrero sa Tingloy, pulo ng Ligpo sa Bauan, ang mga lugar na ito ay higit na kilala bilang Anilao. Kasama rin sa mga dinarayong lugar ay ang Matabungkay sa Lian, Punta Fuego sa Nasugbu, Calatagan at Laiya sa San Juan. Sa Batangas din matatagpuan ang tanyag na Bulkang Taal, ang pinakamaliit na aktibong bulkan sa daigdig. Nasa Batangas ang ikalawang pinakamalaking daungang pandaigdig ng Pilipinas sunod sa Kalakhang Maynila.

Etimolohiya

Ang pinakaunang naitalang pangalan ng lalawigan ay Kumintang. Ang sentro nito, ang kasalukuyang bayan ng Balayan, ay ang pinakamaunlad na bayang lalawigan at ang daing sentro ng pamahalaan. Lumaon, dahil sa pagkawasak ng bayan dahil sa pagsabog ng Bulkang Taal, inilipat ang sentro ng lalawigan sa Taal, na dating tinatawag na Bonbon at ang pangalan ng lalawigan ay pinalitan sunod sa pangalan ng bayan na iyon.

Ang salitang Batangan ay nangahuhulugang balsa, ang tawag ng mga katutubo sa sasakyang pantubig na gamit ng mga katutubo sa kanilang pangingisda sa kalapit na Lawa ng Taal. Maaari rin siyang mangahulugang kahoy na gawa matatagpuan sa Ilog Calumpang, ang bahagi ng tubig na dumadaloy sa hilagang silangang bahagi ng bayan.

Mamamayan

Ang Tagalog ng Batangas na sinasalita sa lalawigan ay malapit sa sinaunang wikang Tagalog na sinasalita bago dumating ang mga Kastila. Kaya ayon sa Summer Institute of Linguistics[1], tinawag nila ang lalawigan bilang sentro ng wikang Tagalog.

Sa mga nakalipas na mga taon, ang pagdagsa ng mga katutubo mula sa Kabisayaan ang nagdulot ng pagdami ng mga Bisaya sa lalawigan. Mayroon din ilang nakapagsasalita ng Kastila, dahil isang mahalagang sentro rin ang Batangas noong panahon ng pananakop ng Espanya sa Pilipinas.

Isa ang Batangas sa may pinakamataas na antas ng kamuwangan sa Pilipinas sa 96.5%, kung saan ay higit na mataas ang muwang ng mga lalaki na nasa 97.1% kaysa sa mga babae na 95.9%.

Heograpiya

Pisikal

Magkahalong kapatagan at kabundukan ang lalawigan ng Batangas, kung saan matatagpuan din ang pinakamaliit na bulkan sa daigdig, ang Bulkan Taal, na may taas na 600 metro, na nasa gitna ng Lawa ng Taal. Ang ilan pang mahahalagang bundok ay ang Bundok Makulot na may taas na 830 m, Bundok Talamitan, na may taas na 700 m, Bundok Pico de Loro na may taas na 664 m, Bundok Batulao, Bundok Manabo, at Bundok Daguldol.

Wika

Bagaman may sariling pamamaraan ng pagsasalita ng Tagalog ang mga Batangueño, matatas din manalita ng Ingles ang mga mamamayan nito. Nakauunawa din ng iilang salita sa wikang Kastila ang ilan sa mga Batangueño. Sa katunayan, ang ilang bayan gaya ng Nasugbu, Taal at Lemery ay maroon pa ring iilang mananalita ng wikang Kastila. Marami rin ang nagsasalita ng Cebuano dahil sa iilang dayo mula sa katimugan ng Pilipinas.

Pamahalaan

Politika

Ang Kapitolyo ng lalawigan ng Batangas

Kasama ang mga lalawigan ng ng Pulo ng Panay, Ilocos Sur at Pampanga, isa ang Batangas sa mga naunang ekonomiyang binuo ng mga Kastilang nanirahan sa Pilipinas. Pinamunuan ito ni Martin de Goiti at simula noon ay naging mahalagang sentro ang Batangas ng Pilipinas, hindi lamang para sa mga Tagalog. Unang nakilala bilang Bonbon ang Batangas. Isinunod ang pangalan nito sa kamangha-manghang Lawa ng Taal, na dati ay tinatawag na Bonbon. Ang ilan sa mga naunang pamayanan sa Batangas ay naitatag malapit sa Lawa ng Taal. Noong 1534, naging kauna-unahang lalawigan naayos sa Luzon ang Batangas. Naging kabisera nito ang Balayan simula noong 1597 hanggang 1732. Noong 1732, inilipat ito sa Taal, at naging pinakamaunlad na bayan sa lalawigan hanggang noong 1754, nang mawasak ito ng pagsabog ng Taal. Noong 1889, inilipat ang kabisera sa kasalukuyang Lungsod ng Batangas.

Pagkakahating Pampolitika

Mapang Pampolitika ng Batangas

Nahahati ang lalawigan sa 30 mga bayan at 4 mga lungsod.

•  †  Panlalawigang kabisera at bahaging lungsod
•  ∗  Bahaging lungsod
•      Bayan

Lungsod o bayan		Distritong pambatas	Populasyon			±% p.a.	Lawak		Kapal ng populasyon		Brgy.	Koordinado
			(2015)		(2010)		km2	sq mi	/km2	/sq mi
Agoncillo		III	1.4%	38,059	35,794	1.18%	49.96	19.29	760	2,000	21	13°56′05″N 120°55′43″E
Alitagtag		III	0.9%	25,300	23,649	1.29%	24.76	9.56	1,000	2,600	19	13°51′55″N 121°00′17″E
Balayan		I	3.4%	90,699	81,805	1.98%	108.73	41.98	830	2,100	48	13°57′01″N 120°44′00″E
Balete		III	0.8%	22,661	20,214	2.20%	25.00	9.65	910	2,400	13	14°01′00″N 121°05′59″E
Lungsod ng Batangas	†	V	12.2%	329,874	305,607	1.47%	282.96	109.25	1,200	3,100	105	13°45′22″N 121°03′28″E
Bauan		II	3.4%	91,297	81,351	2.22%	53.31	20.58	1,700	4,400	40	13°47′33″N 121°00′27″E
Calaca	∗	I	3.0%	81,859	70,521	2.88%	114.58	44.24	710	1,800	40	13°55′49″N 120°48′46″E
Calatagan		I	2.1%	56,449	51,997	1.58%	112.00	43.24	500	1,300	25	13°49′58″N 120°37′56″E
Cuenca		III	1.2%	32,783	31,236	0.92%	58.18	22.46	560	1,500	21	13°54′05″N 121°02′57″E
Ibaan		IV	2.0%	52,970	48,482	1.70%	68.99	26.64	770	2,000	26	13°49′11″N 121°08′09″E
Laurel		III	1.5%	39,444	35,674	1.93%	71.29	27.53	550	1,400	21	14°03′01″N 120°56′00″E
Lemery		I	3.5%	93,157	81,825	2.50%	109.80	42.39	850	2,200	46	13°53′01″N 120°54′48″E
Lian		I	2.0%	52,660	45,943	2.63%	76.80	29.65	690	1,800	19	14°02′09″N 120°39′12″E
Lipa	∗	VI	12.3%	332,386	283,468	3.08%	209.40	80.85	1,600	4,100	72	13°56′29″N 121°09′51″E
Lobo		II	1.5%	41,504	37,070	2.17%	175.03	67.58	240	620	26	13°38′50″N 121°12′36″E
Mabini		II	1.7%	46,211	44,391	0.77%	44.47	17.17	1,000	2,600	34	13°44′51″N 120°56′28″E
Malvar		III	2.1%	56,270	45,952	3.93%	33.00	12.74	1,700	4,400	15	14°03′15″N 121°09′17″E
Mataasnakahoy		III	1.1%	29,187	27,177	1.37%	22.10	8.53	1,300	3,400	16	13°57′45″N 121°06′49″E
Nasugbu		I	5.0%	134,113	122,483	1.74%	278.51	107.53	480	1,200	42	14°04′24″N 120°37′56″E
Padre Garcia		IV	1.8%	48,302	44,877	1.41%	41.51	16.03	1,200	3,100	18	13°52′40″N 121°12′42″E
Rosario		IV	4.3%	116,764	105,561	1.94%	226.88	87.60	510	1,300	48	13°50′39″N 121°12′13″E
San Jose		IV	2.9%	76,971	68,517	2.24%	53.29	20.58	1,400	3,600	33	13°52′49″N 121°06′07″E
San Juan		IV	4.0%	108,585	94,291	2.72%	273.40	105.56	400	1,000	42	13°49′29″N 121°23′46″E
San Luis		II	1.2%	33,149	30,701	1.47%	42.56	16.43	780	2,000	26	13°51′31″N 120°54′59″E
San Nicolas		III	0.8%	22,623	20,599	1.80%	14.37	5.55	1,600	4,100	18	13°55′49″N 120°57′08″E
San Pascual		II	2.4%	65,424	59,598	1.79%	50.70	19.58	1,300	3,400	29	13°47′04″N 121°01′49″E
Santa Teresita		III	0.8%	21,127	17,415	3.75%	16.30	6.29	1,300	3,400	17	13°52′11″N 120°58′37″E
Santo Tomas	∗	III	6.7%	179,844	124,740	7.21%	95.41	36.84	1,900	4,900	30	14°06′24″N 121°09′42″E
Taal		I	2.1%	56,327	51,503	1.72%	29.76	11.49	1,900	4,900	42	13°52′49″N 120°55′26″E
Talisay		III	1.7%	45,301	39,600	2.59%	28.20	10.89	1,600	4,100	21	14°05′40″N 121°01′19″E
Tanauan	∗	III	6.4%	173,366	152,393	2.49%	107.16	41.37	1,600	4,100	48	14°05′07″N 121°09′10″E
Taysan		IV	1.4%	38,007	35,357	1.39%	93.62	36.15	410	1,100	20	13°47′48″N 121°11′19″E
Tingloy		II	0.7%	17,919	16,870	1.16%	33.07	12.77	540	1,400	15	13°39′33″N 120°52′24″E
Tuy		I	1.6%	43,743	40,734	1.37%	94.65	36.54	460	1,200	22	14°01′19″N 120°43′48″E
Kabuuan				2,694,335	2,377,395	2.41%	3,119.75	1,204.54	860	2,200	1,078	(tingnan ang GeoGroup box)
^ Ang mga koordinado ay tumatanda ng poblasyon, at maaaring iayos batay sa latitud.

Mga kawing panlabas

• Official Website of the Provincial Government of Batangas Naka-arkibo 2015-03-06 sa Wayback Machine.